ISA SA palaligban sa karon sang mga yara sa akademya, sa pulitika, kag iban pa nga mga propesyunal nga may kabalaka sa sitwasyon sang pagbaha sa syudad sang Iloilo amo ang pagpangita sang angay nga solusyon.
Malawig na nga panahon nga naga-antus ang syudad sang Iloilo sa problema sang pagbaha. Madamo naman sang record sang tuman ka daku nga kahalitan nga natuga ang baha umpisa pa sang 1990, ukon basi antes pa.
Manubo ang lebel sang syudad sang Iloilo, may mga suba nga nagalatay nga nagatuga sa pagbaha, ilabi na kon mamunog ang ulan kag kon may mga bagyo.
Isa sa talalupangdon kag indi malipatan amo ang bagyo “Frank” sang 2008 nga may daku nga halit nga natuga sa syudad.
Masangkad ang patagkag tuman ka nubo ang topograpiya sang syudad rason nga apektado ini sang taob kag sang mamunog nga ulan kag bagyo.
Ginatudlo nga isa sa mga kabangdanan sang pagbaha amo ang drainage system sang syudad.
Kon lantawon naton ang dagway sang syudad, 98 sa 180 ka barangay ang balahaon. Yara sa kilid sang suba ang 73 ka barangay kag 37,000 ka panimalay ang apektado. Yara man sa kilid sang baybay ang 25 ka mga barangay.
Ginplastar man naton sang nagligad nga semana diri sa aton column ang mga flood control project nga ginpatuman agud nga mahagan-hagan ang epekto sang pagbaha sa syudad sang Iloilo sa daludo sang tubig gikan sa kabukiran.
Bangud sa eksperyensya sa bagyo “Frank”, natuga ang flood control project nga karon nagpahagan-hagan sa aton kakugmat kag kabalaka. Naglipas ang panahon nga wala kita naka-eksperyensya sang pagbaha tuga sang daludo sang tubig gikan sa bukid.
Ang problema na lang naton sa syudad amo ang madamol nga tupa sang ulan nga nagasul-ob sa mga panimalay.
Kon drainage system, madamo naman sang proyekto ang ginpatigayon. Masami ini nga topiko sang mga nagahimo sang polisa kag masami man nga ginapangayuan sang pondo sa pagpati nga kon mapatuman ang proyekto mahagan-hagan ang problema sa pagbaha.
Apang, napaslawan kita.
Madamo sang drainage project nga wala epekto. Palpak. Walang nakaserbe sa katuyuan. Paslaw ang desinyo.
Ang Land Heights subdivision sa Balabago, Jaro, may bagyo ukon wala, basta mamunog ang ulan sigurado nga magabaha. May drainage system nga gin-obra, apang nangin banyera sang tubig, wala sang iligan agud makagwa.
May badyet para sa proyekto. May maayo nga plano. Plastado ang desinsyo. Madamo sang kontraktor. Apang, ngaa wala alibyo?
Gina-obra para lang may obra? Gina-implementar ang proyekto para lang may ipabugal sa tawo? Naga-uyang kita sang kwarta kon ang proyekto indi makasolbar a problema.
Kon magbaha, dayon naton basol sa basura, sa drainage, sa pagkalbo sang bukid, sa climate change kag iban. Makasulum-od pamatian. Daw guba nga plaka.
Pwede ayhan pasangkaron ang paminsaron agud matungkad ang iban nga kabangdanan kag agud makakita ang tuhay nga sitwasyon nga may angay nga solusyon?
Wala sang may nagapamangkot sa epekto sang tampok sang mga bag-o tukod nga subdivision, bodega, kag iban pa nga istruktura. May epekto bala ang paghanig sang konkreta sa daku nga bahin sang duta? Maapektuhan ayhan ang pagpanalupsop sang ulan sa duta kon ini ang sementado na?
Kon sadto malapad ang wayang nga amo ang nagasalo sa tubig-ulan, apektado ayhan ini kon tampukan kag patindugan sang istruktura?
Basi ang patarasak nga pagtindog sang istruktura ang isa sa angay nga lantawon nga kabangdanan ang pagbaha?
Gina-require bala ang drainage system sa pagtindog sang mga development projects kag infrastructure?
Ginapamangkot kon ini tungod ang masami naton nga ginalantaw nga kabangdanan pareho lang gihapon kag may nadapat na kita nga solusyon apang wala sang epekto.
Paano ayhan kon pangitaon naton ang iban pa nga kabangdanan, basi dira ang matuod nga rason kag basi dira ang dapat hatagan ang solusyon?
Makaluluoy ang nauna nga komunidad nga mo ang nagasalo sa daludo sang baha bangud sa ila nagakadto kag nagatipon ang tubig, bangud manubo na ang lebel sang ila duta. Ginalibutan sila ang bag-o tukod nga may mataas nga tampok sang duta.
Wala kita sang regulasyon kon ano kataas ang tampok? Pwede sila ma-require nga magdesinyo ang drainage nga indi maghalit sa ila palibot?
Kon wala sang agyan ukon lutsan ang tubig, ano ang angay nga desinyo sang drainage?
Ukon, kinahanglan nga pataas-taas na lang tampok para indi masul-ob sang baha?
Matinlo ang aton dalan. Ginbansagan nga isa sa mga matinlo nga syudad sa pungsod. Ngaa damo basura sa drainage?
Nagapaninlo gid man ang barangay? Basi kon sa tion lang nga kinahanglan ang picture?
Pasensya gid sa akon hibubun-ot tungod tuman na ka daku sang pondo ang aton nagasto para sa sini nga problema. Daku na nga panahon ang nauyang. Nanigulang na ang mga nauna nga nagplano. Nagretiro na ang mga nauna nga nagdiskurso. Apang, ang problema padayon nga gina-agunto.
Indi gid malikawan nga sa tagsa nga may bagyo kag mamunog nga ulan, magapamangkot ako kon may solusyon ayhan ang baha. (bertladera@gmail.com/PN)
