NAKIBOT gid ang kadamuan sang ginbalita nga madamo sang negosyo sa syudad sang Iloilo ang nanirado umpisa tuig 2023 tubtob sang Hulyo 2025.
Kon maayo ka mag-obserbar kag ginahatagan mo gid sang igtalupangod ang imo palibot, manotaran mo nga madamo sang negosyo ang naalimunaw. Madamo sang kabangdanan, apang isa na dira ang nagasaka nga balor sang serbisyo kag produkto.
Maathag man sa ginatuad sang mga numero nga madamo sang naghuyango kag nabugtuan sang ginhawa nga mga negosyo umpisa sang 2023 nga datos.
Indi malipod nga may mga negosyo nga nagpanirado sadtong 2023 nga nagdangat sa 942 kag 961 sadtong 2024.
Kutob sang Hulyo sini nga 2025, nagdangat na a 519 ka negosyo ang sarado.
Kon matalupangdan mo, sadto nagapamulak ang mga nagabaligya sang iced coffee nga tag-37 pesos, 48 pesos kag may mga milk tea pa sadto.
Diin na sila subong? Ano ang rason nga daw nagkalahapay sila?
Lantawon naton ang ginasugid sang mga numero sang mga nag-apply agud magbukas sang negosyo: 2,746 sang 2023; 2,554 sang 2024; 1,436 as of July 2025.
Sa bahin sang mga nag-renew: 16,181 sang 2023; 17,045 sang 2024; 16,421 as of July 2025.
Ginpangapinan sang syudad ang report paagi sa pagsiling nga wala sang direkta nga epekto ang pagsaka sang Real Property Tax (RPT) sa nga nagpanirado nga mga negosyo.
May datos nga ginplastar ang syudad kon ano ang mga kabangdanan sang pagpanirado sang negosyo.
Sa kadamuon sang mga rason, wala man dira nabutang sa mga opsyon ang tungod sa mataas nga RPT.
Kon manubo ang benta, basi nagmahal ang presyo sang produkto kag indi na kasarang ang manugbakal. Ang matuod sina, kon mag-grocery ka, makita amo ang pagsaka sang presyo halin sang pandemic asta subong nga tuman ka taas.
Ang mga negosyante wala nagahulat sa pag-epekto sang pagsaka sang balayran, naga-una sila pasaka sang presyo. Ilabi na kon nahibaluan na nila nga magasaka ang buhis, gina-unahan nila nga pasakaan ang ila presyo.
Nag-ilis sang ngalan, ukon sang-iya. Rason ina tungod napurdoy na ang una nga negosyo kag nag-negosyo.
Kahibalo man ang tanan kon paano maglikaw sa balayran ang mga nagapalamunggo nga negosyante.
Liwaton ko, wala sang negosyante nga nagarason nga nanirado bangud mataas ang RPT. Ngaa, wala sa listahan sang mga kabangdanan.
Mabatian mo lang nga nagmahal ang arkila kag indi na sila makasarang amo na nga ginapasalo sa iban ang ila pwesto.
Pamatii lang sa kapehan ang mga negosyante. Luyag nila nga maglikaw sa syudad kag didto magtukod sa mga kabanwahanan.
Ano ang rason nila? Wala damo kag daku nga balayran, indi huol sa trapiko, kag wala balayran kon mag-park sa dalan.
Sa sobra ka mahal sang balayran sa syudad, ang mga negosyante nagapalayo kag didto nagatukod sa iban nga lugar.
Masakit pamatian nga mahal ang buhis kag ang baha sa negosyo nagahalit.
Ang disbentaha nga ginahimo sang Iloilo City Government mangin bentaha para sa mga kabanwahan sa palibot. Sila ang magasalo sang mga investor nga indi makasarang sa sukot sang syudad.
Luyag naton mabatian ang tingog sang mga negosyante sa syudad kon ano ang lantaw nila sa sitwasyon kag kon ano ang ila tindog tuhoy diri.
Kon indi sila magbungat sang ila mga punto, paano naton mahibaluan ang matuod nga sitwasyon ukon kahimtangan? Magahipos na lang kag mag-agwanta? Manganguyngoy sa kadalom?
Dapat iplastar nila ang ila punto kag panindugan agud nga mahangpan sang mga pumuluyo ang rason kon ngaa tuman ka mahal sang ila baligya, kon ngaa ginapabayaran na nila ang mga bakante nga lugar nga ginaparkingan sang salakyan, kon ngaa halos may bayad na ang tanan.
Kon may kabalaka ang mga negosyante sa sitwasyon sang negosyo sa syudad, dapat nga magtingog man sila, magpabutyag, kag pagpaathag.
Kita nga mga ordinaryo nga pumuluyo, ginatos o linibo lang ang aton palaligban, sila nga mga negosyante sa mall kag sa iban nga bahin sang syudad, milyunes ang ila problema sa kada bulan.
Indi makita sa ila nawong ang problema, apang nagasampok ang kilay kon gamay ang benta. Kon kabus ang benta, kulang ang inugbayad sa renta, sa tinawo, sa kuryente kag iban pa nga may angot sa Negosyo.
Indi kamo mahangpan sang gobyerno sang syudad kon wala kamo nagapaathag. Dapat magtingog kamo kag ipahangop kon ano ang epekto sa negosyo sang mataas nga RPT.
Kon manirado ang negosyo, may mawad-an sang trabaho, may panimalay nga magutman, may paimalay nga madulman, may panimalay nga mahul-an, kag may tagbalay nga maminsar sang kalautan.
Kon manindugan ang mga negosyante, posible nga mapreserbar ang mga negosyo agud indi manirado. (bertladera@gmail.com/PN)
