NALUMOS kita sa kurapsyon, indi sa baha. Wala gid kita nakapangaman, wala kita hinalung-on, wala kita nakamutik, apang salamat sa lahog sang mapintas nga kalamidad nga nagbuyagyag sa kapaltahan kag kagarukan sa mga ginapatuman nga proyekto nga wala napuslan sang mga tawo.
Kon tungkaron gid, ang mga kontraktor nagasaot lang depende sa tukar sang sonata sang mga pulitiko. Wala man sila sang ikasarang tungod wala sila sang poder sa paghimo sang mga bagay kaangay sa nasaksihan naton karon.
Posible nga nagahatag sila sang suhestyon ukon ideya kon paano matigayon ang proyekto. Ginalantaw man lang nila kon paano sila makapasanyog sang ila negosyo sa bisan gamay nga ginansya.
Nahangpan man nila ang kultura naton nga mga Filipino nga dapat may ihatag nga pakonswelo sa mga tagpatigayon agud nga mapirmahan ang mga kontrata kag makapanukot sila sa gobyerno para sa ila ginpatindog nga proyekto.
Wala sang kontraktor nga magbalibad kon tan-ayan sang transaksyon nga wala siya gastuhon apang may sigurado nga pagabatunon nga kita.
Wala sang kontraktor nga mangisog sa paghimo sang kalautan kon nabatyagan niya nga indi malaut kag sakon ang iya kaatubang nga opisyal sang gobyerno.
Sa pagkamatuod, madugay na nagakatabu ang sub-contracting. Ang iban nga kontraktor daw mga taw-tawo sa doldol lamang. Nagapasa sang papeles, nagapasakop sa bidding, para lang nga makumpleto ang ginasaad sa kasuguan nga kadamuon sang nagapasakop sa bidding. Kahibalo man sila nga indi sila kasarang sa ila kasumpong, gani nagasugot na lang sila sa presyo sang daku nga kontraktor kag magbaton na lang sang porsyento. Wala sila sang kabudlay apang nagaganar sila sang bisan gamay.
Sa kalibutan sang mga inhenyero, may kaugalingon sila nga kasugtanan, pagsulundan, kag istorya nga sila lang ang nagahangpanay.
Maathag sa papel ang proyekto, apang gabuk ukon substandard kon mahuman tungod nga ginakini-kini man sang kontraktor ang materyales agud nga makaginansya sa iya trabaho, ilabi na nga nakubra na sang pulitiko ang iya partida.
Ang tanan nga kagarok nagasugot sa sugtanay sang nagapaobra kag nagaobra sang proyekto.
Maathag man sa rebelasyon sa nabatian naton nga kiha sa senado kag sa kongreso kon paano nagkunsabo ang opisyal sang DPWH sa mga kontraktor.
Ang ila kunsabuhay nagresulta sa proyekto nga nahuman lang sa papel apang wala sang nagatindog nga istruktura.
Maathag nga may partisipayon ang iban nga mga karakter sa sini nga sarswela, magluwas sa opisyal kag sa kontraktor. May pahanugot ang mas mataas nga opisyal sang talatapan nga amo ang nagapirma sa papeles agud maghulag ini kag matigayon ang tanan.
Indi matigayon ang binilyon nga kwarta nga madula sa kaban sang banwa kon isa lang ka tawo, dapat grupo sang nagahisugot, sang mga nagakunsabo nga may mga interes nga makaganar kag mabulong ang ila kasakon sa kwarta.
Salamat sa manugyaguta nga baha nga naghul-ab sa hapaw nga istruktura, sa manipis nga semento kag manabaw nga poste sang mga proyekto.
Daku ang halit sang kalamidad, apang mas daku ang halit sang mga makawat. Dapat may manabat, dapat makita sang tawo kon paano sila penahan, kon paano sila magbayad sa ila kasakon, sa ila kadalok, sa ila pagka-bakunawa.
Nagalaum kita nga indi lang kaangay sa sarswela ang nagakatabu nga imbestigasyon. Kabay pa nga indi paglubagon ang pat-ud nga direksyon kag lamhitan sang mantsa ang mga wala sang sala kag inosente.
Dapat nga tadlungon ang sistema sa pag-aprubar sang pondo, sa pagpain sang pondo para sa proyekto, sa pag-inspeksyon sang mga proyekto, kag dapat hayag ang tanan nga transaksyon kag implementasyon.
Tion na nga mismo ang DPWH ang kay-uhon, tuman ka damo sang batsi sa ila sistema, substandard kag tuktukon na ang mga naga-obra.
Kinahanglan nga usisaon ang pangabuhi sang mga empleyado agud mahibaluan kon sila ang kontaminado sang kurapsyon.
Dapat man nga repasuhon ang kwalipikasyon sang mga kontraktor kag ang sistema sa bidding.
Ang masakit lang, kinahanglan pa naton nga malumos sa kamot sang mga kawatan antes kita makamarasmas nga madamo sang nagaluntad nga kapaltahan sa aton sistema sang pang-gobyerno.
Dapat tumuron kon sin-o sa mga pulitiko ang nagatolerar sa sini nga lihok, dapat pasabton ang utok sa sini nga kontrobersiya kag kagarukan.
Mauntat lang ang kunsabuhay kon wala sang may nagatolerar sa kagarukan kag nagabantay ang banwa sa mga takaban.
Liwaton ko, wala sang magaluntad nga kunsabuhay kon wala sang may magpasugot. Kon may prinsipyo, kon wala nasilaw sa kwarta, kon may pag-ulikid sa banwa, kag kon may kahadlok sa tagtuga. (bertladera@gmail.com/PN)
