NATURAL resource ang tubig, upod sa mga kakahuyan, ang manggaran nga kadutaan, kag kon ano pa nga yara sa kalibutan nga mapuslan sang tawo sang pag-abot na sini sa kalibutan agud makapangabuhi diri sing mabungahon kag malipayon.
In fact, ang Diyos lang ang tag-iya sang tubig – kag sang tanan pa nga butang – kag wala na sing iban pa nga dapat manag-iya sini.
Ginakilala man gani ini sang United Nations – nga wala sing tawo nga makasiling nga siya lang ukon pila lang ang may kinamatarong sa paggamit sang tubig. Para ini sa tanan, siling gani sini.
Sadtong pagsugod pa sang pagtuga sang Diyos sang kalibutan ginhatag na Niya sa tanan ang libre nga paggamit sang tubig halin sa ulan, mga busay, mga tuburan, kag kon diin pa nga makuhaan sang tubig.
Gani, ngaa kinahanglan pa magbayad ang pumuluyo sa paggamit sang tubig, katulad sang makuha naton sa mga water district, kay para gid man ini sa tanan?
Ina tungod samtang nagapabilin nga libre ang tubig sa tanan, kinahanglan pa naton seguruhon nga limpyo ini kag yara sa nagakaigu nga kadamuon para sa tanan.
Diri na nagasulod ang galastuhon. Sa gihapon libre naton makuha ang tubig, ngaa abe indi. Ugaling lang kinahanglan naton ang serbisyo kag kinaalam, ang pagtukod sang mga water system kag iban pa nga kinahanglanon agud makakuha sini, nga indi naton malibre kag dapat naton bayaran sa kinabudlayan sang iban.
***
Tungod sini, ang pamangkot naton amo kon ano gid ang angay sukton sa mga pumuluyo sa ila paggamit sang tubig.
Syempre ang masarangan lang sang mga pumuluyo, paagi sa ila bill sa tubig; ang masarangan man nga buhis sang mga producer sang tubig nga ginapatong sang gobyerno; kag ang angay lang nga margin, ukon ganansya, sa puhunan para indi madak-an ang mga pumuluyo.
In other words, indi ini dapat mangin huol sa mga pumuluyo, samtang may iya man ang gobyerno kag ang water concessionaire.
***
Sa sining kaso sang gobyerno batok sa Manila Water kag Maynilad, ang duha ka water concessionaire sa Manila kag kaiping nga mga kabanwahanan, dapat gid bala basulon kag kondenahan naton ini sila?
Dapat! Kon wala nila ginatuman ang ila obligasyon sa kontrata sa ila public-private partnership (PPP) sa gobyerno.
Ang nahibal-an ta nga nangin problema sang mga pumuluyo ang ila serbisyo tungod sa padayon nga pag-antos sang mga pumuluyo sa kakulangon sang tubig kag ang indi maayo nga klase sang tubig nga nagaabot sa ila.
Ugaling, ginreklamo man sang duha ka kompaniya ang indi pagpahanugot sang MWSS, ang regulator sang tubig, sa ila pagpataas sang water bill nga kuno nagdulot sing kapierdihan sa ila.
Sa bahin sang gobyerno, ginkondenar sini ang maperhwisyo nga serbisyo sang duha ka kompaniya kag ang hingyo sini nga ibayad ang ila buhis sa ila kapierdihan.
Indi pwede nga ibayad ang ila buhis sa ila kuno kapierdihan, pagot nga pahayag sang gobyernong Duterte. Indi dapat! Ang buhis, buhis, tuod man! Pero indi ayhan sobra-sobra man ining buhis nga ginapatong sang gobyerno sa sining duha ka kompaniya?
Gusto na lang gani sang gobyerno nga i–takeover na ang pagpadalagan sang ining duha ka kompaniya. Kag paagi pa sa isa ka military takeover! Sus a, kag yara naman ang paggamit sang militar batok sa mga sibilyan.
Daw panglagas na ini ya sa mga manggaranon sang mga karibal nga manggaranon katulad sang panahon ni Marcos nga may iya man nga mga cronies.
Apang kon i-takeover ini, masarangan ayhan padalaganon ini sang gobyerno? Sa madumduman ta, ginhatag ang delivery sang tubig sa pumuluyo sa ining pribado nga mga kompaniya halin sa gobyerno tungod indi maayo ang pagpalakat sini sang gobyerno. Wala man sing angay nga galastuhon ang gobyerno sa amo kadaku nga proyekto.
Mas maayo seguro nga masugilanunan na gid lang ang mga adjustment sa kontrata para sa kaayuhan sang gobyerno, sang duha ka kompaniya kag sang mga pumuluyo sa kaayuhan man sang aton mixed economy sa Demokrasya kag indi sang Authoritarian Communism nga luyag ipatuman sang iban. Ano abe sa inyo? (w_mateojr@yahoo.com/PN)
