MAHAPOS nga indi pagsapakon ang bangrus kapin pa kon kita may pagapilian man.
Masami nga ginarason kon ngaa ginasikway ang bangrus sang sa tamudios ang kabukog sini nga isda kag kinahanglan nga himbisan.
Apang bisan sina, popular gihapon sa mga Filipino ang aton “national fish” bangud sang iya tyan. Manaman man kan-on ang ulo sini ugaling halong lang.
Prituhon. Sugbahon. Pamalhan. Tulahon. Sigangon. Kilawon. Relyenuhon. Bisan ano lang, swak sa panabor sang Pinoy, swak sa tutunlan (sikagan lang).
Sadtong akon “outreach days” sa isa ka malayo nga lugar malapit sa punungan, ginhawiran ako nga magsalo sa pagkaon, apang wala sang sud-an. Nagkuha lang sang isa ka bangrus sa ginabantayan nga punong, gintinluan kag ginhimus para masud-an.
Matuod nga bangrus ang pangpiyanpiyan kon wala-wala na gid labi na kon mabagyuhon ang panahon. Bangud nga popular na karon ang mariculture, sabat na sang bangrus ang aton matag-adlaw nga kinahanglanon (fish requirement) sang sa iban pa nga sahi sang isda nga ginakuha pa sa kalalawran.
Sa iya mensahe sa mga pumalasakop sa 2nd National Bangus Congress sa syudad sang Iloilo sini’ng karon lang, gintudlo ni Senador Cynthia Villar, chair sang Senate Committee on Agriculture and Food kag Senate Committee on Environment and Natural Resources, nga dako nga ginakabalak-an karon nga sa pag-abot sang tuig 2050 magamuad pa gid sang husto ang mga Filipino. Ang mga lapsag kag mga bata karon mangin ginhikanan kag sa sina nga forecast ang food supply pagakulangon para sa populasyon nga ginabanta magasobra sa siyam ka bilyon. Suno sa senadora nagakahangawa ang mga scientists nga kon indi pagpahanugutan nga maka-recover ang kadagatan, ang oceans mangin virtual deserts 32 ka tuig halin karon.
Ang overfishing magaguba sang health sang coral reefs kag biodiversity sini. Gani ginapanugyan ang fisheries management kag sustainable fishing methods.
Sa karon ginabatyag na ang kakulang sang semilya sang bangrus gikan sa wild o dagat. May pila sa industriya sang bangrus nga nagsulod na sa “hatchery”. Ang pagpabuto kag pagpadako sang semilya mismo sa hatchery na kag wala na ginasalig pa nga kuhaon sa dagat bangud sang kaiwaton.
Bastante lang sa karon ang supply sang bangrus sa Pilipinas. Kon may bagyo kag maiwat ang bangrus sa Luzon, Visayas kag Mindanao ang naga-supply.
Suno kay Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR) assistant director Drusela Esther Bayate, 416 mil metrica tonelada (416,000) ang bangrus nga na-produce sang Pilipinas sang tuig 2017. Ginbanta nga 112 metrica tonelada sini gin-produce sang Rehiyon 1 nga mas kilala nga Ilocos Region. Pangaduha lamang nga “top bangus producer” ang Region 6 Western Visayas nga nakapahaw-as sang 79 mil metrica tonelada sang nagligad nga tuig.
Sadto, Iloilo ang nagapanguna apang naagaw na karon sang Ilocos Region bangud traditional gihapon ang paamaagi sang mga Ilonggo bisan pa nga malapad ang punungan sa Iloilo, Capiz kag Negros Occidental. Kon tingbon, may kabilugan nga 15,000 ka hektariya ang punungan apang kulang ang produksyon kon ipaanggid sa ila mga kaupod sa Ilocos Region kag iban nga bahin sang Visayas kag Mindanao.
Kulang sa pagka-agresibo ang mga Ilonggo bangus producers nga kontento na lang sa ila kinaandan nga market. May pag-alang-alang gihapon ang kadam-an sa ila sa pagpadako sang bangrus sa kadagatan gani nga amat na karon ginasulod sang mga mas agresibo ang Western Visayas territory para sa bangus production paagi sa cage.
Trabahuso kag capital intensive ang pag-produce sang bangrus gamit ang cage. Year-round ang production bangud kontrolado ang sitwasyon. Mahuol lang abi kon mabagyuhon ang panahon apang kinahanglan lang nga bantayan kag dedikahan.
Salamat sa aton nga bangus producers nga padayon nagapanimbang. Sa masunod naton nga pagkaon sang bangrus, segurado nga ma-appreciate na naton ang ila kabudlayan. (runjirjamolo@gmail.com/PN)
