NAGANYAT ako sa topiko nga “’digital cocaine”. Naagaw sini ang akon atensyon kag gin-usisa ko kon ano ang buot-silingon sini para sa aton kag ano ang epekto sini sa aton pagpangabuhi.
Nakasandad ako sa artikulo tuhoy sa digital cocaine. May libro, artikulo, kag madamo nga paathag ang ginhimo sang author nga si Brad Huddleston nga isa ka world leader, kilala sa bug-os nga kalibutan bilang researcher, kag speaker nga nagpanalawsaw tuhoy sa physiological effects sang screens sa aton mga utok.
Ang adiksyon sa isa ka bagay adiksyon gid nga ma-eksperyensyahan sang tanan, ilabi na sa pagkaon sang tsokolate, sa pag-inom sang makahulubog nga ilimnon, sa pagpanigarilyo, sa pagpangape, sa paggamit sang cocaine, kag iban pa.
May adiksyon man sa teknolohiya kag ini nga adiksyon ang nagakatabu man sa kaangay nga lugay sa aton utok apang may gamay lang nga kinatuhay sa iya malain nga epekto.
Kahibalo kita nga kon maadik kita sa isa ka bagay, masami ini nga nagapalala sa aton kahimtangan. Kon palainom ka, apektado ang imo atay. Kon nagapanigarilyo ka, apektado ang imo baga. Ang kinatuhay lang tungod nga kon mas gina-stimulate naton ang aton utok, sa paglipas sang panahonn naga-amat-amat ini kunol kag nagakadulaan kita sang emotional feeling.
Sa sulod sang aton utok, may lugar dira nga ginatawag nga nucleus accumbens, ukon ang “pleasure center” sang utok. Nagasiga ini kon nagahimo kita sang pleasurable ukon stimulating activity. Sa sini, ang dopamine gina-release paagi sa neurotransmitters. Amo na nga daw langit ang imo pamatyag. Kag masami kita sini nga ginaagda nga ipadayon ang aton ginahimo nga manami sa balatyagon.
Apang ang ini nga liwat-liwat nga stimulation — kag sa sini nga ehemplo ang overstimulation para sa kabataan — wala na nagadangat sa mas manami pa nga batyagon.
Kon ang utok masami nga na-overstimulate, nagatukod ini sang resistance ukon tolerance. Bangud nangin gawi mo na, gani ini ang nagabatu kag ginaduso pagwa ang tanan nga sobra nga dopamine.
Ang ina nga tolerance magapasad sang “pader” sa tunga sang stimulating activity, nucleus accumbens, kag sa abilidad sang persona nga magbatyag sang pleasure gikan sa aktibidad.
Gin-una naton plastar ang topiko tuhoy sa epekto sang overstimulation sa aton utok agud nga mas maathag ang paglatakay naton sa sini nga bagay ilabi na nga sa masami wala sang klase bangud sa mataas nga heat index.
Ang nagakatabu, maga-unay ang mga kabataan sa ila mga cellphone, kag halos sa tanan nga tion naga-atubang na lamang sila diri kag maghampang ukon agud nga malingaw.
Matuod nga ang moderno nga teknolohiya may pinasahi kag indi na maligwat nga epekto sa aton nga pangabuhi ilabi na sa healthcare, science, communication, kag business. Sa tanan nga ginsambit, kinahanglanon ang teknolohiya nga responsable sa aton pagsinarayo.
Amo na nga bisan ang edukasyon wala nakaluwas diri. Sadtong pandemya, nagsandig kita sa teknolohiya, sa cellphone ukon computer kag sa internet.
Bisan pa nga ipanginwala sang iban, apang maathag man nga nagsarurot ang kalidad sang edukasyon bangud nga pamaagi sang pagtuon nga nabaton sang mga estudyante.
Ngaa nagnubo ang grado ukon indi makalagas sa sitwasyon ang mga kabataan? Bangud ginpilit naton ang mga bata nga mag-atubang sa Zoom ukon Google classroom. Nagpati ang ginikanan nga masarangan sang ila bata kag ila nga ginbilin nga magtuman sa iya hilikuton.
Tandaan naton nga wala pa na-develop ang prefrontal cortex sang bata gani kinahanglan ang manunudlo nga magatadlong sini. Kon ibilin ang bata sa atubang sang iya digital services, imbis nga mag-obra sang assignment nagahampang sila.
Kon sige-sige ang ila paghampang, maandan na kag magasugod na ang ila adiksyon diri.
Dapat tun-an sang gobyerno-lokal, sang mga manunudlo kag ginikanan ang epekto sang sobra nga pag-usar sang cellphone, ilabi na sang kabataan nga 12-anyos panubo.
Lantawa ang mga bata, nagahibi kon kwaon mo ang cellphone, kag maakig sa imo kon i-off mo ang internet.
Madamo sang mga bagay nga makapaadik sa tawo apang dapat mahangpan naton nga mas makaaladik ang cellphone kag mas malala ang malain nga epekto sini sa utok sang kabataan.
Dapat bantayan gid sang mga ginikanan ang ila kabataan sa pag-usar sang teknolohiya kag obserbaran ang ila emotional behavior agud matumod ang mga patimaan sang adiksyon.
Dapat kombinaron ang pag-usar sang teknolohiya sa katuyuan sang edukasyon. Dapat 80% analog kag 20% digital ang usaron nga gamit.
Kon nakita sang ginikanan nga nabuyo ang ila bata sa gadget, dapat na nga magpangita sang paagi kon paano maguyod ang ila atensyon sa iban nga bagay, ang paghampang sa ila kaangay nga bata, ang pagbasa sang libro, ang paglingaw sa mga hampangan kag iban pa nga mapahilayo sila sa gadget ukon digital services.
Kabay pa nga sa dalayon nga deklarar nga wala sang klase, may yara sang alternatibo kag epektibo nga pamaagi nga makatuon ang kabataan nga indi mahalitan sang moderno nga teknolohiya.
Ang epekto nga indi naton makita sa subong, basi mabatyagan kag antuson naton sa palaabuton. Tungkaron naton ang ideya kon amo ang halit nga matuga sang ‘digital cocaine’ sa sini nga dinag-on kag sa masunod nga mga henerasyon. (bertladera@gmail.com/PN)
