UPOD kita sa pag-kondenar sa surprise “barbaric invasion” sang Hamas militants sa Israel sadtong Oktublre 7. Nagpatay ini, sunu sa international news, sang sobra 700 ka pumuluyo sa Israel sa pila lang ka oras sang pagsalakay nila pasulod sa border sang Israel.
Wala sing pili, soldado man ukon sibilyan, tigulang man ukon bata, pati na ang mga lapsag nga ginsunog pa ang iban sa ila.
Lakip dira ang mga 300 ka sibilyan nga pinaarakan luthang sang Hamas samtang naga-enjoy sa isa ka music festival, ang mga pamilya nga ginpatay tanan sa ila mga puluy-an, pati na ang ginpangluthang nga masugata nila nga wala ginapasin-o.
Ginakasubo gid naton sing labi ining natabo sa Israel. Apang, bisan justified ang self-defense nga gyera sang Israel batok sa Hamas, tani masunod sini ang Rules of War kag likawan malamita ang mga sibiliyan nga wala kalabot-labot sa sining gyera, nga indi kasubong sa ginhimo sang Hamas sa ila makangilidlis nga pagpamatay.
Angot diri, ang balita ta nga gintagaan gid man sang Israel sing tion nga maka-evacuate ining sibilyan nga mga pumuluyo sa Gaza Strip palayo sa ginaawayan.
***
May pamangkot naman ang aton abyan nga si Pedro. Ngaa kuno indi pa mapanubo ang presyo sang bugas sing “husto” sa merkado.
Sa ano kanubo, amigo? Namensar diutay kag nagsiling: “Sa PhP38 per kilo bag-o nagbutyog ang presyo tubtub Php50/k pataas…”
Indi niya kuno ini mahangpan. Tag-alani na, siling niya, kag nakasulod na ang imported rice, gani bastante na ang supply sang bugas. Todo man ang bulig sang gobyerno sa mga mangunguma agud mapataas ang ila produksyon kag mapanubo ang galastuhon nila sa uma. Ti, indi pa pwede ibalik ang presyo sang bugas sa ginsuguran bag-o magbutyog paibabaw?
***
Ini ang paathag naton kay Pedro sa nahibal-an naton sa aton undergrad subject nga Economics. Sang magbutyog ang presyo sang bugas sa Php50/k pataas naghatag ini sang kalangkag sa gobyerno. Gani, nagpatuman na si PBBM sang price cap sugod sadtong Setyembre 5 nga na-lift lang sang Oktubre 3.
Ang ginpatuman nga bili sang bugas amo ang PhP41/k sang regular rice kag PhP45/k sang well-milled rice.
Sa pag-lift na sang price cap sadtong Oktubre 3, kon san-o nagapati na ang gobyerno nga pwede na magnubo ang presyo sang bugas, nagnubo matuod ang bili sang bugas sa hilway nga merkado. Apang tubtub lang anay sa tag-PhP45/k sang ordinaryo nga bugas para sa kadam-an. Ngaa man?
Sa nasiling naton sadto indi absolute ang epekto sang Law of Supply and Demand. Ma-apektuhan man ang hagyu sini sang nagakatabo sa kahimtangan sang palibut. Diri kag sa gwa man sang pungsod.
Katulad sang gyera sa tunga sang Russia vs Ukraine kag Israel vs Hamas militants, ang monopoliya sa negosyo sa langis sang OPEC para sa ila lang interes, kag ang kaugalingon man nga mga polisa sa export sang bugas sang iban nga pungsod.
Indi man unique ang problema sang presyo sang bugas. Gaangot man ini sa presyo sang iban nga mga produkto.
Sa matuod, nagainangot (interrelate) ang presyuhanay sang mga produkto sandig man sa kaugalingon nila nga gasto sa produksyon, transport kag marketing, kag iban pa nga rason.
Sang ulihi na lang nagkalma ining mga problema tungod sa pag-abot sang ani, imported rice, kag intervention sang gobyerno sa pungsod nga nagpanubo man sang presyo sang pagbaligya sang mga rice exporting countries katulad sang Vietnam kag Thailand.
***
Okey na anay seguro ang PhP45/k nga bili sang ordinaryo nga bugas nga nagaluntad subong kay ang kadam-an wala man sing reklamo.
Ginakalipay ta man nga natugtan ang mga mangunguma nga magbaligya lapaw sa breakeven (bawi) sa gastos kag makaganar pa sa PhP23/k sang ila humay. Bati naton nga may traders na nga nagabakal sa tag-PhP24/k sang ila humay.
***
Apang tungod fluid gihapon ang mga hitabo indi lang kita magsalig gid kay daw indi pa mahangpan ang nagakatabo sa kalibutan. Kon ano na lang nga pandemya ang nagakatabo gihapon sa aton. Sige man ang kinagamo sa madamo nga bahin sang kalibutan, etc. nga nagaapekto sa aton pungsod.
Gani, indi lang magsalig pirme sa gobyerno kay may limite man ang ikasarang sini sa pagbulig.
Kon maka-save mag-save. Mangita sang dugang nga plangitan-an. Magsaylo sa substitute product kon mahal ang orihinal. Katulad sang paggamit sang sara-sara (sinanlag nga bugas) sal-i sa kape. Ukon magtig-ang sang bugas nga may lamod sang binugas nga mais, kag kon ano pa nga madumduman. Of course, kon pwede man lang./PN
