NANGIN mahuyang ang nag-obra sang mga proyekto. Nangin mahuyang man ang tagpaobra sang mga proyekto. Ang ila kahuyang gin-abaga sang mga pumuluyo. Mga tawo ang naglukdo sa resulta sang ila tinonto nga obra.
Nakita na naton sa dalagan sang mga imbestigasyon kon paano ginlamon sang mga bakunawa ang bilyunes nga kwarta sang banwa. Kon paano nila medyusan agud nga mapuno ang ila bulsa kag makapangabuhi sing hayahay samtang ang ila ginaalagaran nagaagwanta sa kulang nga serbisyo kag maiwat nga imprastruktura.
Nagapati ang mga nagpadihot nga wala sang may makatukib sa ila ginahimo. Nagapati sila nga ang ila kahimbon indi manugid ukon magtuga sang gahod. Nagapati sila nga kon may partida ang kada isa, wala sang may maglisa ukon magtraidor sa ila.
Duna na sa ila ang pagpamentaha. Nakakita sila sang higayon, sang maayo nga sitwasyon nga pwede nila mapadihutan kag makaangkab sing daku kaysa sa kinaandan nga ila ginabaton.
Nagaisog ang kawatan sa pagpangawat kon magpabor sa iya ang mga sirkumstansya sa palibot. Kon makita niya ang daku nga bentaha kag mataas ang posibilidad nga maangkon ang bagay nga iya luyag kuhaon.
Sa nasiling na, yara sa kinaiya sang tawo ang magpamentaha kag maminsar kon paano makatuga sang sitwasyon nga bentaha para sa iya.
Ang anomaliya sa flood-control project isa ka indikasyon nga indi ang isa ka tawo ang naghimo sang sini nga pagpamentaha. Tungod nga nangin kultura na ang pagpamorsyento sa mga proyekto, gani nangin kinaandan kag nadula ang kahangawa, nadula ang kahuya, nadula ang pagpangduha-duha nga himuon ang korapsyon. Tungod madamo sa mga matag-as nga opisyal ang nagahimo sini, syempre ang mga sumulunod sa idalom magagan-it man kon may higayon. Sang ulihi, mas daku pa ang ila kihad kaysa sa nagmandu sa ila nga magpangayo sang kinihad.
Kulang sa integridad ang aton mga opisyales, ang mga trabahador sa gobyerno, ang mga nagaserbisyo sa pumuluyo.
Bisan ano pa nga porsyentuhanay ang itan-ay kon may panindugan ang isa ka tawo, ilabi na nga kahibalo siya nga may salabton siya sa pumuluyo, isikway niya ang tentasyon kag magpalayo sa sini nga malaut nga hilikuton.
Sa nagakatabu subong, may baha kag linog, ang tanan nga mahuyang nga proyekto nga gin-obra sang mga mahuyang nga tawo, ang nahublasan sang kalamidad. Makita kon paano nila ginmadyik ang mga proyekto, kon paano ginkapul-kapulan sang semento para pag-on kon lantawon apang nagakahul-ab sa daludo sang tubig-baha.
Nakita naton sa Bogo City, Cebu, ang ila city hall nga may madamol nga poste. Apang sang naglabay ang linog, tuman ka gamay sang poste, nagdaku lang bangud ginpahabok sang ila ginhapin nga material. Nabuyagyag ang tinago sang gin-ayag sang linog ang istruktura.
Indi na kita maghulat nga mismo ang kalamidad ang magbuyagyag sang palapaw nga mga proyekto. Ang pagpamentaha sa kwarta sang banwa kag paghimo sang mahuyang nga istruktura makatalagam para sa tanan.
Ang ginapatihan mo nga mapag-on nga pasilungan amo pa nga gali ang magataklob sa imo mangin lulubngan.
Indi man naton lubos nga mapapas ang mga bentahuso sa gobyerno, apang mapahagan-hagan naton sila kon may mabatyagan nga katagam sa liderato sang nagadumala.
Kon matagam sila, maibanan ang katuntohan nga ila himuon kag indi lubos nga mahul-an ang pumuluyo.
Kinahanglan naton nga ipatudok ang integridad sa mga nagatrabaho sa gobyerno. Bisan ano nag bantay sa mga makawat agud indi mangawat, magatilaw sila sa tanan nga tion bangud duna sa ila ang ini nga hilikuton.
Apang kon may integridad ang isa ka trabahante, bisan wala sang may nagabantay, matarong nga trabaho ang ihatagh niya nga serbisyo sa tawo.
Magadoble ang aton gasto kon swelduhan mo ang trabahante kag masweldo ka pa gid sa mabantay sa ila agud nga indi sila malipat kag mangawat.
Agud malikawan ang kultura sang korapsyon, dapat tinluan ang sistema, papag-unon ang pamaagi sa pag-amlig sa kwarta sang pumuluyo, kag silhigan ang opisina sang mga empleyado nga ang ginapaminsar kon paano makapamorsyento.
Kinahanglan nga pabangunon ang dungog sang serbisyo-sibil paagi sa liwat nga pagpadabdab sa ila paminsaron kag balatyagon sang integridad para sa ila kaugalingon.
Pasanyugon ang integridad sang kada trabahante kag papason ang mga may tuyo nga musingan ang sistema sang serbisyo sa gobyerno. Kinahanglan ang pagbuylog sang pumuluyo paagi sa pagtuad kon sin-o ang nagapangayo sang porsyento ukon regalo gikan sa ila.
Dapat patas ang sistema sa bidding kag pangontrata sa gobyerno agud wala sang may mangayo sang pabor kag pagapaboran.
Papag-unon ang taming sa korapsyon, ipangibabaw ang integridad sa kada transaksyon. (bertladera@gmail.com/PN)
