YARI NAMAN kita sa panahon nga ginalauman na naton. Panahon nga wala na naton ginakatingala, ilabi na kon tumandok ka ukon masami nagatenir sa syudad sang Iloilo.
Indi na bag-o para sa aton ang talan-awon nga ginasul-ob sang tubig-ulan ang mga karsada ukon algyan. Imbis nga magsulod sa imburnal ang tubig-baha, naga-agwasa, naga-alipasa nga makagwa ang maitom kag mabaho nga tubig gikan sa imburnal.
Bisan wala sang ginatamdan nga mapa, saulado na sang mga pumuluyo kon sa diin nga bahin sang syudad ang nagabaha. ahibalo na ang mga estudyante kon paano maglikaw agud indi makaubog kag indi mbasa ang ila sapatos. Kaangay man ang ginapaminsar sang mga motorista, nagalikaw sila agud nga indi maguot sa dalan.
Madamo sang mga istruktura nga ginpatindog kag padayon nga may ginapatindog. Madamo naman sang mga subdivision sa palibot, kag lakip ang mga bodega kag establisemyento-komersyal.
Madamo na sang plano, long-term kag short-term. Madamo naman sang proyekto nga napatuman para masolbar ang pagbaha apang nagapabilin ang problema kag wala sang epektibo nga solusyon.
Masami nga ginabaha ang syudad sang Iloilo bangud sa iya geomorphology kag lokasyon. Nagakahulugan nga yara ini sa alluvial plain, ukon tapan nga landform nga gintuga sang deposition sang sediments sang mga suba.
Ugaling kon id-iron naton, may mga lugar sadto nga wala nagabatyag sang pagbaha bisan ano pa ka munog ang ulan. Kaangay sang New Site, Barangay Bitoon sa distrito sang Jaro nga wala nagbatyag sa panahon sang Bagyo Frank apang subong nagabaha sa munog sang ulan.
Tungod nga ginapalibutan na sang mga subdivision kag bodega. Ang duta sadto nga wayang amo ang ginatipunan sang tubig-ulan, malapad kag makasarang magpondo sang tubig. Apang tungod nga sementado na kag okupado na sang kongkreta, wala na sang pondohan ang tubig, nagapangita sang alagyan, kag nagadiretso sa manubo nga lebel sang duta.
Kon lantawon, ang mga subdivision kag mga bodega lunsay nagpangtampok ukon ginpataas nila ang lebel sang ila duta antes nagpatindog sang istruktura, ini ang rason kon ngaa ang tubig nangita sang alagyan nga mas manubo kag apektado ang nagapuyo nga mga pumuluyo.
Kon tubig-ulan gikan sa kabukiran, wala kita sang kakulbaan tungod may madamo na nga proyekto nga natigayon para dira.
Isa na diri ang Jaro River Rehabilitation kon sa diin ginpasangkad sang DPWH ang revetment wall sa Barangay Tacas agud mas mapasanyog ang kapasidad sang floodway.
Yara man ang Jalaur River Flood Control nga mga proyekto nga nahuman na sa Barotac Nuevo kag Passi City agud amligan ang mga komunidad sa kilid sang suba.
May Calinog Flood Control nga nagabalor sang ₱34.4 million nga proyekto sa Calinog nga nagatuyo nga mapahagan-hagan ang pagbaha kag soil erosion.
Kag ang mga suba sang Tigum, Jalaur, kag Suage nga may concrete revetment walls kag box culverts nga gintukod sa magkatuhay nga mga banwa agud maamligan ang mga komunidad sa kilid sang suba.
Nagakahulugan lamang nga wala kita sang kulba kon munog ang ulan sa bukid tungod may mga proyekto nga ginpatigayon para indi kita magbaha diri sa syudad sang Iloilo.
Ang aton problema amo ang ulan nga nagatupa sa syudad nga nagapabaha sa aton palibot.
Nabaton naman naton nga manubo ang lebel sang duta sa syudad sang Iloilo. Kinahanglan lang naton sang husto nga pagtuon nga kon may yara sang ginatukod nga istruktura dapat indi ini makahalit sa palibot. Dapat nagakonsiderar sa palibot kag dapat may polisiya nga ipatuman ang gobyerno-lokal agud indi mahalitan ang pumuluyo.
Nagapati ako nga may mahimo kita agud masolusyunan ang problema. Pasangkaron naton ang aton paminsaron, tun-an naton ang mga datus, kag pululihan nga istoryahan kon paano ang pagbalay sang angay nga solusyon.
Madamo sang mga maalam nga tawo sa syudad sang Iloilo. Nagalinapta ang mga propesyunal kag may ihibalo sa sini nga bagay nga nagahulat lang nga pakig-angutan kag makatugda sang ila nahibaluan.
Nagapati ako nga indi ini masolusyunan kag tubtob san-o agwantahon na lang sang mga pumuluyo. May yara gid sang magatingog kag magatindog agud nga malikawan naton ang sitwasyon nga gina-agwanta sa madugay na nga panahon.
Kabalaka para sa kasilingan, proyekto nga may konsiderasyon, kag panghimanwa nga may pag-ulikid ang lyabe sa sini nga palaligban agud nga maagom ang ginahandom nga solusyon.
Dapat madula na ang kabalaka sa aton paminsaron kag magkalmante na ang aton balayagon sa tagsa ka magbubo ang mamunog nga ulan. (bertladera@gmail.com/PN)
