SAGUNSON ang pagpalapnag sang balita kag impormasyon tuhoy sa paga-uyatan nga mga komitiba sang mga napilian nga mga katapo sang Sangguniang Bayan, Sangguniang Panlungsod kag Sangguniang Panlalawigan.
Sa bisan diin man nga local government unit, ini ang ginahandaan kag ginakalaging agud nga talalapod nga may mauyatan nga komitiba ang tagsa ka katapo.
Sa kinaandan, ginapili sang kada isa ang komitiba nga ila nauyonan, ila naandan, ukon gina-uyatan na sadto pa man. Depende lamang kon intresan sang bag-o nga katapo kag makignegosyar sa naga-uyat kon ini buy-an kag ihatag sa iya.
May iban man sa ila nga nagabaton nga wala sang reklamo kag handa nga atubangon ang anuman nga hangkat sa pag-uyat sang partikular nga komitiba.
Dapat pillion nila ang komitiba nga may yara sang konplikto sa ila interes ukon basi makatuga sang mantsa sa ila integridad.
Dapat nga maghalong sila sa pagpili kag ipangibabaw ang delikadesa tungod nga mapanimahuan man sa gihapon sang mga katapo sang media kag pumuluyo kon nagpili sang komitiba ang katapo sang konseho agud nga mapangapinan ang iya negosyo.
Sa sitwasyon sang gobyerno-lokal, ang SB kag Board members posible nga makaatubang ang konplikto sa interes sa ila pagpili sang mga komitiba. Dapat paminsaron nila ang ila katungdanan para sa kaayuhan sang pumuluyo, ilabi na ko may direkta sila nga kaantanan pinansyal sa isa ka bahin sang ila ginatungdan nga komitiba.
Kuntani indi sila malipat nga ginpili sila sang pumuluyo sa sina nga pwesto na magatiglawas kag mangin tingog sang ila nasakupan. Ang ila mayor nga katungdanan amo ang interes sang publiko.
Indi mahinago nga may interes sa negosyo ang iban sa ila, apang ginalauman gikan sa ila nga ila ipasulabi ang kaayuhan sang ila pumuluyo kag tumanon ang ethical guidelines sa pagporma sang mga komitiba.
Tandaan nga ang conflicts of interest magatuhaw man kon ang negosyo sang katapo sang konseho direkta nga maapektuhan sang desisyon sang komitiba.
Halimbawa sina, kon ang katapo sang konseho naganag-iya sang construction company kag siya man ang chairman sang committee on infrastructure and development; ukon, chairman siya sang committee on environment and natural resources apang isa man siya ka quarry operator.
Nagaluntad lamang ang conflict of interest kon ang personal interests sang isa ka opisyal (lakip ang financial interests) nagatublag sa iya ikasarang sa pag-akto nga wala sang pinilian kag sa pinakamaayo nga interes sang pumuluyo nga iya ginatiglawas.
Nagakahulugan lamang nga ang city councilor, board member ukon SB member indi dapat magpili sang committee assignments nga makahatag sang benepisyo sa ila personal business interests, dapat pasulabihon ang kaayuhan sang tanan.
Kahibalo kita mga madamo na sang konseho ang nakakalaging sang ila mga komitiba nga paga-uyatan, ang iban aprubado na kag nagasugod na sa pagtrabaho.
Apang, may panahon pa nga islan kon kinahanglan kag kon indi luyag mamalisyahan sang mga maalam nga mga botante nga naga-obserbar sa ila imbukada nga pag-uyat sa tagsa ka komitiba.
Indi na ninyo paghulata nga may magkwestyon sa inyo intension kag indi kamo makasabat sa mga palamangkutanon. Ang tanan nagatukal sa paglipas sang panahon. Malutaw ang kamatuoran kag manimaho ang garok nga inyo ginasabak bangud lamang sa inyo kasakon sa manggad.
May nasiplatan na kita apang temprano pa para magpangtukso sa natungdan. Kahibalo kita nga maalam sila kag may edukasyon. Kahibalo sila sang angay kag indi, sang husto kag sala, kag kon ano ang dapat ipaiway agud nga wala sang may matugda ang tawo.
Hulaton naton ang husto nga tion antes kita magsukot sa ila nangin desisyon, sa pagpamangkot kon ngaa ginhap-an nila ang komitiba nga dapat kuntani nagpaiway sila.
Sa paglipas sang “first 100-days” sa ila palangkuan, dira kita mamangkot kag makuha sang paathag sa ila mga ginapanghimo, sa ila mga akto, kag kon ano ang nagtulod sa ila sa paghimo sang sina nga desisyon.
Naga-obserbar kita sa ila. Basi nabuyo lang sila. Basi wala lang sila nakahibalo sang angay nga buhaton. Basi wala lang sang may nakagiya sa ila sa dapat nga pagahimuon.
Indi man kita makasiling nga bangud sa kahangol-hangol, basi sa kadalok, basi sa duna nga kinaiya. Hulaton naton nga ang ila hulag amo mismo ang magapaathag.
Ayhan namag-uhan?
Ang mga dumaan wala pa nakatingog. Basi nagapanilag. Basi natingala. Basi nagahulat nga maglugdang ang lalud kag magtin-aw ang tubig antes nga magtingog. (bertladera@gmail.com/PN)
