NANABAD naman ang aton abyan nga si Pedro. Nahibal-an mo bala… “Indi pa!” tugda ko nga palahog.
Wala ka lang seguro kahibalo nga ginabasa ko ang imo kolum sa kada gwa sini. Nanotaran ko, ugaling, nga galain-lain ang ang pagkasulat mo sang pila ka tinaga. Kon kis-a “madamo”, kon kis-a “madamu”; kon kis-a “matahom”, kon kis-a “matahum”…Ano gid bala ang husto?
Amo bala…Salamat kay ginasundan mo gali ang akon kolum, na-apreciar ini, kag seguro may natun-an ka man dira sa pila ka mga nasulat ko.
Sori, kon kis-a indi ko man lubos matagaan panadlong (edit) ang ginasulat ko… Kon kis-a indi ko gid man matuod makita ang husto nga ispeling (spelling) sang tanan bisan sa pila ka liwat-liwat nga pagpanadlong ko.
Kon kis-a malipat man ako kag lain ang maisip ko nga ispeling sa akon ginasulat. Ina tungod kay galain-lain man ang pagmitlang (pronounce) sa “spoken Hiligaynon” base sa tonog (sound) – mahumok ukon matig-a – nga masunod man sa pag-ispeling kon isulat sa Hiligaynon.
Tungod man ina seguro kay ang diyalekto, katulad sang Hiligaynon, kasubong man sang aton lenggwahe nga Filipino, nahaloan na sang mga lenggwahe sang mga nag-tener diri nga mga pangayaw, labi na gid ang Spanish, English, kag Chinese.
Nagpa-uso gani ini sang Taglish (halo sang Spanish, English kag Chinese). Indi lang sa pagpahayag, sa hambal kag sinulatan, sang kadam-an kundi lakip man gani sang kilala nga mga manunulat naton sa pungsod sa ila pagsulat sa Filipino kag sa nagakalain-lain nga diyalekto, lakip na ang Hiligaynon.
By the way, lain ang tinaga nga Hiligaynon sa Ilonggo. Ang Hiligaynon amo ang diyalekto sang mga pumuluyo samtang ang Ilonggo nagatumod sa mga pumuluyo sang Iloilo, Negros Occidental kag Capiz, lakip na ang mga nangayaw sa pagpuyo sa iban nga bahin sang Filipinas kag sa luas sang pungsod nga nagagamit sang nadak-an nga Hiligaynon.
Kon kis-a, ugaling, ginagamit naton ang diyalekto nga Hiligaynon interchangeably sa Ilonggo sa pagtumod sa panghambal sang mga pumuluyo sa kabug-usan sang Western Visayas tungod ensyano man ang halos tanan sa Hiligaynon bisan pa ang iban sa ila may kaugalingon nga panghambal.
Ang Western Visayas nagasakop sang Iloilo, Capiz, kag Negros Occcidental lakip na ang Antique kag Aklan sa isla sang Panay kag ang isla sang Guimaras.
Ang naandan nga panghambal sang taga-Antique, kon tawgon, Kinaray-a; samtang Akeanon naman ang iya sang Aklan. Sa Guimaras, isa sang lima ka banwa sini, ang Nueva Valencia, naga-kinaray-a.
***
Unfortunately, indi ako nangin estudyante sang “formal education” sa Hiligaynon. Sa amon panahon, English kag Filipino lang ang amon ginatun-an hambalon kag sulaton sa eskwelahan, kag diutay nga Spanish sa hayskul.
Nagasalig lang ako sa akon paggamit sang “spoken Hiligaynon” upod sa kadam-an sa palibut ko sa paghambal samtang nagatuon kon paano sa pagsulat sini paagi sa nagalain-lain nga istilo kag pag-ispeling sang mga manunulat sa Hiligaynon kag Yuhom magazine.
Nanotaran ko ugaling sang ulihi nga indi man magsinantu sa “written Hiligaynon” ang sinulatan sang mga manunulat bisan sa ila tagsa sinulatan, katulad sang kon paano ang mag-ispeling sang mga tinaga sa Hiligaynon sandig sa pagpanugyan sang mga Hiligaynon scholars kag “production editors” nga nagatipon sang ila sinulatan para mas ma-apreciar ang presentasyon sini sa publiko kag para mabuligan edukar ang “reading public” para sa “educated” nga paggamit sang Hiligaynon. Especially tungod indi man magkapareho, sa siling ta na, ang “spoken” kag “written” Hiligaynon.
By the way, daw nadula lang ining duha ka magasin sang ulihi, tungod seguro kay nagkulang sang readership agud indi na mapasige, although ginabuhi gihapon ang paggamit sang Hiligaynon bisan paano sa mga balita kag kolum sa pila ka pahayagan katulad sang Panay News kag iban pa nga pahayagan lokal.
***
Daw aksidente man lang nga nangin-editor ako sa isa ka pahayagan nga Hiligaynon. Tungod sa engganyo sang mas daku nga kita napasugot ako sang amigo ko nga publisher nga mag-editor sa iya mga pahayagan tungod sa paghalin sang nauna sa akon nga editor.
Ang iya mga pahayagan nagalakip sang isa ka English daily newspaper, isa ka weekly magazine sa English, kag ang isa ka tri-weekly sa Hiligaynon. One-man army ang gwa ko, apang wala ako nagreklamo kay mas mataas ang iya ginasuweldo sa akon ikumparar sa ginhalinan ko nga pamantalaan.
Of course, ang problema ko amo kon paano ako magsulat kag mag-edit sa “educated Hiligaynon” bangod “street Hiligaynon” lang ang akon naandan.
Nangisug lang ako sa pagbaton mangin editor sang Hiligaynon tri-weekly sang maisip ko nga ang mga bumalasa laban sini indi man mga lantip sa Hiligaynon. Basi ang mga manunudlo man lang kag mga estudyante nga naga-“major subject” sa Filipino language upod ang local dialect. (May kasugpon)/PN
