[av_one_full first min_height=” vertical_alignment=” space=” custom_margin=” margin=’0px’ padding=’0px’ border=” border_color=” radius=’0px’ background_color=” src=” background_position=’top left’ background_repeat=’no-repeat’ animation=”]
[av_heading heading=’LABAY MAN AKON ‘ tag=’h3′ style=’blockquote modern-quote’ size=” subheading_active=’subheading_below’ subheading_size=’15’ padding=’10’ color=” custom_font=”]
BY RUNJI JAMOLO
[/av_heading]
[av_textblock size=” font_color=’custom’ color=’#0a0a0a’]
[todaysdate]
[/av_textblock]
[av_textblock size=” font_color=’custom’ color=’#0a0a0a’]
Tawo, indi persona.
MAKAPILA ka bes ko nga nabatian sa mga ulihing tubo subong nga nabudlayan sila maghambal sa Hiligaynon.
Ay ngaa? Ano ang natabo? Ngaa nabudlayan na maghambal sa Hiligaynon ang karon nga henerasyon? Kon nabudlayan sila nga maghambal sa nadak-an nga pulong, paano na gid ang ila pagsulat sa Hiligaynon?
Indi ako matanda sa pulong nga Hiligaynon kay wala ko gid napaidaluman ka tuon. Pero ang masami ko nga ginagamit sang sa English o Filipino bangud sobra treinta ka tuig na nga ini ang ginagamit ko sa paghimo sang balita sa matag-adlaw nga tanan.
Wala man siguro nagakahulugan nga ginapakamaayo sang mga ulihing tubo ang iban nga lenguahe sang sa ang aton nga namat-an. Posible nga ang iban sa ila nabudlayan bangud ang lantip nga Hiligaynon daw sa pasapayan lang nga ginagamit.
Ang pag-bastardize sang Hiligaynon ukon ang pagbaboy sini indi lang kahimuan sang mga pamatan-on. Kon kaisa, ang mga tawo nga ginalauman magatudlo sa masa kasubong sang mga yara sa media amo man ang nagapalapnag sang sayup kay wala sila seguro nakahisayod. Makabahala kay sa padayon nga sulit-sulit sang sayup, nagapati ang publiko nga ina ang husto.
Halimbawa na lang abi ang paggamit sang “persona” imbes nga tawo. Madata gihapon ang nagagamit sang “persona” nga ang boot nila silingon, tawo.
Ang dictionary naga-define sang “persona” bilang aspect of someone’s character that is presented to or perceived by others. Ang persona, indi makaptan. Intangible.
Pero madamo nga media practitioner – field reporter, newswiter o reporter ang nagagamit sang “persona” para sa “person”.
Ang person, tawo kon sa Hiligaynon. Kon pagahambalan ang accuracy in reporting, sarang magamit ang tigulang nga lalaki, bata nga babaye, lapsag, agi o lamharon.
Magluwas nga indi husto ang “persona” sa paggamit nga ginatumod kontani ang tawo, nagadamo ang nagapati nga “persona” ang correct nga Hiligaynon term.
Pahanuguti ninyo ako sa pagpaathag sang akon point.
May treinta’y sinco na ka tuig humalin sa nagsulod ako sa broadcast media sa Iloilo. Naga-intern pa lang ako sadto sa isa ka radio station sang yara ako sa kolehiyo (kag tubtub nakatrabaho na g ako bilang katapo sang media), akon naobserbahan nga ang mga tagbalita (newscaster) sa radyo, wala nagasulat sang script sa ila newscast. Bitbit ang national daily, ginabasa nila ang pahayagan nga nasulat sa pulong nga English, direkta nila ginabalita sa pulong nga Hiligaynon.
Abilidad! Ina ang masami nila nga ginapabugal.
Matuod gid man nga indi lahuglahug ang direkta nga mag-translate sang English sa Hiligaynon. Magakinahanglan ina sang lubos nga focus sang newscaster kag kinahanglan maggaranon siya sang mga tinaga sa Hiligaynon.
Bangud “on-the-air” nga gina-translate ang English news item sa Hiligaynon newscast, sa masami kon ano na lang ang mabugnutan o madumduman nga tinaga ang gamiton…. Indi puede nga mag-ang-ang sa kahanginan kon indi mo luyag nga mamultahan. Maabiidad na kon abilidad ang hambalan, pero kon kaisa, mahapos gid nga matabis kon wala sang script nga ginatamdan.
Sang bag-uhanon pa lang ako sa media, may isa ka pulis nga sarhento nga aga pa naga-report sa radyo sang mga balita gamit ang police blotter. Indi ko lang pag-ihinambit diri kon sin-o ang ngalan nya kag basi mamusingan ko ang iya ngalan. (Ang akon lang, masuportahan ko lang ang akon argument).
Ang natungdan nga police sergeant, Lunes tubtub Biernes, gamit ang police blotter naga-report sang mga nagkalatabo sa bilog nga adlaw diri sa syudad sang Iloilo, labi na ang may kaangtanan sa kalingong kag katawhayan sa palibot.
Nakasulat sa English language ang police blotter. Halimbawa na lang abi sa – “a person, of legal age, reported to this police station ….”
Direkta sa Hiligaynon ang iya nga pag-report gani nga “isa ka pesona, hamtong ang pang-edaron, nagkadto sa estasyunan sang polisiya…” (Labay man akon, polisiya para sa police samtang ang policy, polisa.)
Madugay naman nga wala ako nakauyat sang kopya sang police blotter o journal of events (kay sa karon daw mabudlay nga maka-access ang reporter sini), masami nila ginagamit ang tinaga nga “person”.
Ang kailo nga mga reporter, nagsunod man sa sayup nga practice. Bisan ang mga broadcast journalism students o interns nagasunod man sa indi husto nga practice sang ila mga ginahangad nga role models.
Nagapanuktok ako sa mga newsroom. Nagapangabay. Tadlungon ta na bala ang sayup nga practice. Indi ta na pag-ipamilit pa ang sayup kay ini pagpatalang lang sa public nga aton ginaalagaran. Katungdanan sang media ang pag-educate upod sa pag-inform kag pag-entertain. Tudluan naton ang aton audience sang tama. Una, paagi sa pagbaton nga kita gale nagsala. Gani mga besh, sa sunod naton nga pagwaragwag, puede bala nga tawo ang gamiton naton nga tinaga kag indi ang “persona” kay tawo ang Hiligaynon term para sa “person”.
Para nga accurate, kilalahon gid naton kon bala ulitawo, dalagita, doctor, manunudlo, lola, panday o kusinera – indi nga basta lang persona.
Isa pa gid sa masami sayup (wrong) nga translation sa Hiligaynon ang “role”. Madamo ang nagagamit sang sayup nga translation nga “rolyo” para sa “role”.
Ano ang rolyo mo bilang isa ka beauty queen? Wala nakahangup ang ginpamangkut tubtub nga ginpaathag pa sang host ang pamangkot sang interviewer.
“Ano ang papel mo o katungdanan bilang reyna sang kapiestahan?” sulit sang host. Didto pa kag nahangpan sang lin-ay ang pamangkot.
Indi pa gid ako makahangup kon ngaa “rolyo” ang ginagamit sang iban sa pag-translate sang English word nga “role”.
Ang role nagakahulugan sang katundanan o papel. Ang rolyo para sa pag-translate sang English word nga “roll”.
Indi ayhan nasal-an sang iban ang “role” sa “roll”?
Rolyo sang papel o tissue paper. Rolyo sang tissue paper nga makit-an sa mga banyo o kasilyas.
Pero indi gid pagkasal-an ang “role” nga nagakahulugan papel o katungdanan. Puera na lang kon papel ang inyo ginagamit sa sulod sang cubicle sang kasilyas … kay ina ya, “rolyo” ang ara dira. Sige kamo da. Gamit pa kamo da sang “rolyo” para sa “role” Basi bala masal-an kamo nga mabaho. (Halin sa toilet. Joke.)
Pero tuod, madamo ang nagaka-confuse sang “role” nga papel o katungdanan ang Hiligaynon translation sa “rolyo” sang tissue paper nga aton naman ginagamit sa pagpamahid sang …. (Nahibal-an nyo na ina ah.)
Kon indi ninyo luyag masal-an nga mabaho, gamita ang husto nga tinaga para dira.
Makahalam-ut kay bisan mga politiko nga gina-interview nagakasala sang role sa rolyo. (Ibasura na lang bala ina.)
Madamo pa gid sang mga sayup nga tinaga nga ginagamit kita bangud pasapayan o wala kita nagapalitik kon ano ang hust nga gamiton… basta may “mahatak” lang ah.
Sa masunod naman nakon nga paglabay kay isa-isahon ta ang mga sayup nga practice agud mabuligan naton tadlong kag mapasanyog ang aton Hiligaynon./PN
[/av_textblock]
[/av_one_full]
