STRANGE para sa aton nga mga ordinaryo nga mga pumuluyo ang ginsiling ni Phivolcs Director Teresito Bacolcol sa isa ka interbyu, nga indi man makamamatay ang linog.
Aba!!! Nga daan sa sining nagligad nga paglinog sa Cebu, Davao sa Mindanao, kag sa Ilocos sa Luzon madamo ang nabalita nga nagkalamatay. Kag sadtong panahon pa nanday lolo kag lola, kag nanday iluy kag ilay!
Taken out of context lang seguro si Philvolcs director sa sina nga una niya nga pahayag. Ini ang iya bug-os nga ginsiling sa sinang interbu sa iya: “’Yung lindol naman ay hindi ‘yan nakakamatay…but human-built structures such as buildings, walls, bridges, may claim lives.”
In other words, ang matuod gid nga makamamatay amo ang epekto sang linog sa palibot sa pagkaguba sang buildings, walls, bridges, kag iban pa nga human-built structures.
“So we really have to make sure we follow the building code,” panugyan gani ni Bacolcol sa nagapatindog kag naga-check sang kabakod sang puluy-an kag building agud malikawan ang daku nga kahalitan sa mga okupante sa tion sang paglinog.
Paathag pa ni Bacolcol nga kon naga-sway ang isa ka building indi buot silingon sini nga mahuyang ini kag manug-collapse gid. Gapakilala ini, siling niya, nga “pliant” ini, nga daw goma nga maunyat kag magbalik nga indi dale-dale mabugto.
Kon kasubong seguro kabakod sang mga building, lakip ang skyscraper, nga ginapatindug sa Japan, nga kilala sa kalibutan nga mas masami iguon sang linog. Maguba lang sa pila ka bahin apang indi mag-collapse.
Ginpakita gani ang subong nga kabakod sang isa ka taytay sa Cebu nga ubra sang Japanese engineers nga nagpabilin nga mabakod bisan sa pag-igu sadtong magnitude 6.9 nga linog.
In other words, dapat gid kita makagwa sa puluy-an kag sa building sa una nga kahigayunan pakadto sa mga lugar nga hilway sa peligro (safe spaces) nga indi kinahanglan mag-panic.
Labi na gid kon mabaskog ang igu sang linog kag may earthquake alert na nga ginapatigayon ang gobyerno, katulad sang pagpatonog sang sirena (siren), kon nagapuyo malapit sa baybayon kag sa kilid sang bukid, kag sa iban nga lugar nga peligroso.
Man pwede kita iguon sang tsunami sa baybayon, landslide kag mudslide sa gapuyo sa kilid sang bukid kag bisan sa suba nga pwede mag-awas sa paglinu sang linog sang tubig-suba dira.
Dapat may pagpangamlig man kita sa sulod sang puluy-an kag ang mga otoridad sa building batok sa tanan nga bagay nga peligroso.
Katulad sang fire extinguisher batok sa sunog, kag pagpangamlig batok sa kuryente kag sa mga blast-prone nga mga kagamitan, mahuyang nga mga furniture, kag iban pa nga alamligan.
Updan ta man ang “drop, cover and hold” nga panugyan sa tion sang linog tubtub makagwa sa hlway nga mga lugar, katulad sang plaza, playground, evacuation center kag wayang nga malayo sa peligro.
Kag dira sa mga hilway na sa peligro nga mga lugar, labi na gid kon mabaskog gihapon ang linog, ang magpangamuyo sa Diyos agud ubayan kita sa kon ano pa nga mahimo agud malubos ang aton pagkahilway sa peligro.
Meantime, mag-relax kag hulaton nga magkunta ang linog sing lubos nga may katawhay kag kumpyansa sa aton panghuna-huna.
Expektaron ta man ang aftershocks nga basi kinahanglan pa naton magtener sa wayang kag kinahanglan masuportahan sang bulig sang gobyerno kag sang mabuligon nga mga grupo (NGO).
Katulad sang mahatag nila nga temporary tents, gamit sa pagtulog upod sa mga kabataan, lugar palautwasan, tubig kag pagkaon samtang ginaangan-angan pa ang masunod nga aftershocks.
In fact, kay masami man ginaigu sang linog ang aton pungsod, dapat nakapreparar na kita sa aton mga puluy-an kag mga upisina sang pang-emergency nga kinahanglanon.
Katulad sang flashlight nga magamit sa dulom, portable nga radyo agud makapamati sang balita, batteries sa flashlight kag radyo, first-aid needs, kag tubig kag pagkaon kon magdugay ang pagbalik-balik sang linog at least sa sunod nga tatlo ka adlaw. Ukon sa sobra pa kon nahamtang sa mga lugar nga indi dayon matabangan sang relief/rescue units.
ag remember gid, sunu liwat sa Phivolcs, “indi makakamatay ang earthquake” basta malikawan ang makahalalit nga epekto sang linog sa palibot kag makapalayo dayon sa hilway sa peligro nga mga lugar./PN
