ANG PADAYON kag mapanghalit nga pagbinaha (flooding) sa bug-os nga kalibutan, sunu sa mga weather scientists, ang mabasol sing daku sa sige pagsanyog sang Climate Change.
In fact, ang World Meteorolical Oganization (WMO) nag-report nga ang weather-related disasters nagsaka sing lima ka pilu sa sulod sang nagligad nga 50 anyos.
Sa panahon na ini sang Industrial Revolution kon san-o masanyog na ang paggamit sang fossil fuel nga nagabuga sang greenhouse gas (GHG).
Ining GHG nagadugang painit sang kalibutan nga nagapalain sang panahon samtang nagatunaw man sang nyebe (winter ice) nga nagatuga sang pagsaka sang dagat sa baybayon (sea level rise).
Ugaling tubtub karon indi gihapon makatudlo ang mga mangin-alamon sang bisan isa man lang ka solusyon agud lubos makapauntat sining mas makapanghalit na nga pagbinaha.
Gani, ang ginahimo na lang sang gobyerno upod sa mga pumuluyo amo ang mga makapahagan-hagan na lang sang kahalitan nga dala sang baha paagi sa mga Mitigation kag Adaptation measures nga sa tion-tion dapat aksyunan gihapon sa pagbag-o bag-o man sang lakat sang panahon.
Katulad sang engineering structures (dam, barriers, water storage, etc.) nga makasagang ukon makapalikaw sa baha, una nga pagpangamlig (community preparedness), kag kon ano pa nga mga pahito kag pagplano nga maayo, lakip na ang natural nga mga solusyon nga mahimo sa palibut, katulad sang pagpananom sang kahoy, pagtampok sa mga nalusod nga mga lugar (subsidence), buffer plants, etc.
***
Diri sa siyudad sang Iloilo, sa pag-abot sang malain nga panahon sa binulan sang Hunyo tubtub Oktubre, isa sang masakit naton nga experyensya amo ang pagbinaha nga dala sing masami sang mga bagyo.
Katulad sang Typhoon Frank (international name Fengshen), nga una nag-landfall sa Bicol Region pakadto sa Mindoro kag sa Metro Manila bag-o maggwa sa pungsod pa-China sa kusog sini nga 165 km/hour. Malapad nga pag-inulan ang dala sini nga nagsakop sang siyudad sang Iloilo.
Nagtuga ini sang pagpaawas sang mga suba sang Tigum kag Aganan pakadto sa mga kabanwhahan kag sa siyudad kag probinsya sang Iloilo.
Sa probinsya sa Iloilo, 59 ang napatay kag 40 ang ginapangita pa. Sa siyudad sang Iloilo, ang pag-awas sang gasampukanay nga mga suba sang Tigum kag Aganan nagtuga pa sang madalom nga flashflood sa mga distrito sang Mandurriao kag Jaro sa kadalumon nga sobra isa ka metro, nga nagtulod sa madamo agud magdalagan pakadto sa atop sang ila mga balay.
Ang baha, sa kabug-usan, nagsakop sang duha sa tatlo (2/3) gid sang 180 ka mga barangay sang siyudad. Nangguba man ini sang mga 1,448 ka puluy-an kag nagpatay sang 26 ka tawo diri sa siyudad.
Sadtong Hulyo 2023 naman, nanghalit man sa siyudad ang Super Typhoon Goring (intenational name Gordon/Saola) samtang nag-igu sa Central Luzon sing Category 5 nga bagyo sa kusog nga 260 km/hour.
Nagdala man ini sing malapad nga pagbinaha sa siyudad sang Iloilo. Mga 90 sang 180 ka mga barangay ang ginbahaan, nga nagpilit sang madamo sa pagbakwit.
***
Ang pamangkot: Ano naman ayhan ang mahimo naton nga maayo samtang yara kita subong sa mabagyuhon nga panahon sa siyudad Iloilo?
Sa nasiling ta na, bisan ang mga siyentipiko indi makatudlo sang bisan isa ka solusyon agud mapauntat sing lubos ang pagbinaha sa kon diin man nga bahin sang kalibutan.
Gani, pabalik-balik na gid lang ang ginahimo nga mga medyos agud mapahagan-hagan ang problema sa baha, samtang gahimud-os to do better next time.
In fact, bisan ang mga manggaran nga mga pungsod sa kalibutan padayon man nga ginabahaan.
Sang nagligad lang nga Hulyo 4, 2025, nga Independence pa sang Amerika, gin-igu sang disastrous flashflood ang estado sang Texas, U.S.A.
Nagpatay ini sang ginatos samtang halos wala nahimo ang gobyerno sang Texas bisan man lang mag-evacuate sang pila nila ka mga pumuluyo dira.
Samtang, padayon man sadto ang pagbantay sa Amerika sang at least 18 ka most dangerous flood zones sini.
Makahaladlok man ang mga baha sa China, sa Uropa, kag bisan sa Middle East nga mas kilala sa tag-init nga panahon.
***
Diri sa siyudad sang Iloilo, wala man untat ang aton panikasug nga masabat ang problema sang pagbinaha sa mabagyuhon karon nga binulan.
Salamat kay prioridad gid ni Mayor Raisa ang padayon nga pagsolbar sa aton problema sa baha.
Dayon niya ginpirmahan ang tatlo ka executive orders agud ma-reconstitute ang task forces sa drainage, anti-squatting kag illegal structures agud ma-relocate ang nabilin pa nga informal settlers sa lugar kon diin mahilway sila sa katalagman nga madala sang baha. Samtang sige man ang pagpanglimpyo kag pagtadlong sang drainage system nga may bulig sang DPWH.
Ang DPWH nagpatukod na gani sang pila ka pumping stations agud suyupon ang gapabilin nga tubig sa manubo nga mga lugar pagwa sa Iloilo River kag iban pa nga outlet.
Good move Mayor Raisa. Kabay mapatuman ining mga proyekto nga wala sing problema sa pag-ugyon man sang mga pumuluyo./PN
