SA NAHIBAL-AN na sang aton mga pumuluyo, padayon gihapon nga wala sing kasolbaran ang conflicto sa tunga sang Filipinas kag sang China sa West Philippine Sea (WPS). Daw nagalala pa gani sa padayon nga pang-bully sang China.
Angot ini sa kaso nga ginpasaka sang Filipinas sa China sadtong 2012, kag gindaug sadtong 2016, batok sa papwersa nga pagsakop sang Scarborough Shoal sang armado nga hangaway sang China.
Sakop ining shoal sang aton Exclusive Economic Zone (EEZ), nga 200-nautical mile ang kalayo halin sa aton baybayon.
Gin-award ini sa aton sang UN Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) upod sa sobra 90 pa ka mga pungsod nga may kasubong man kalapad nga award halin sa ila baybayon.
Unfortunately, wala sing police power ang ICA agud mapatuman ang ruling sini, nga gin-take advantage sang “Mighty” China para sa iya “revisionist policy” agud mapalawak ang iya interes sa South China Sea (SCS) paagi sa pagpalapad sang iya mapa nga wala naman sing kapat-uran halin pa sadto.
Sa matuod, nagalain-lain ang kalapad sang mapa sang China depende kon ano nga dinastiya, emperador ukon diktador ang yara sa gahum. Sang nagligad lang nga tuig gani ang 9-dash line nga gina-claim nga maritime territory sa SCS, nangin 10-dash line na.
Maathag nga panglupig lang ining ginahimo sang China agud maduso ang iya “revisionist policy” sa pagpasanyog sang iya ideyolohiya, ma-kontrol ang trade route sa SCS, kag ma-solo ang maritime resources labi na gid ang rich fishing ground dira kag ang makuha dira nga rich fuel oil resources sa idalom sang kalalawran.
Pensar niya seguro nga daw subay lang nga matiris sang iya tudlo ang Filipinas. Nevah! In fact, bisan ang elepante pwede padalaganon sa kahadlok sang subay, labi na gid kon kaalyado sini ang mas masakit mangagat nga mga guyom.
In other words, pwede siya malutos sang bisan daw subay ka gamay lang nga pungsod. Sa madamo nga paagi. Sa psychological kag socio-economic warfare, por ejemplo. Kag sa pag-atubang na sa China, bilang last resort, sang coalition of forces sang mga pungsod nga kaalyado sang Filipinas. Nga tani indi na kinahanglan matabo pa kon kalinong gid man ang tuyu sang China! Pero daw gamo gid ang luyag sini!
***
Sa nasiling ta na sa ibabaw, may at least duha ka kahalimbawa ang pagpakigbatok sang 11 ka legation (gamay nga embassy) sa panahon sang 1899 Boxers’ Rebellion sa China sa aton karon conflicto sa China sa WPS.
Una, legal ang pagluntad sa China sining 11 ka legation kag, tungod sini, may kinamatarong ini sila nga pahalinon lang sang China sa ma-diplomasya kag matarong nga paagi. Indi kay sa paagi sang pamahog kag pagpamatay sang mga dumuluong.
Sa kaso sang Filipinas, ini pa gani ang may legal sovereignty rights dira sa WPS sa idalom sang otoridad sang UNCLOS kag ICA, nga dapat tani respetohon sang China bilang katapo man sang UNCLOS.
Ikaduha, may kinamatarong ang 11 ka legation sa self-defense, labi na gid sang ginpatigayon na sang mga Boxers ang armado nga pag-atake sa international compound kon diin nagapangapin ining nauna.
Kasubong man nga pwede naton mapangapinan ang aton interes sa WPS batok sa pang-bully sang China sa paggamit sini sang water cannons kag pang-harass sa aton mga mangingisda kag sang nagadala sang ayuda sa outposts sang Filipinas sa WPS. Although sa subong, mga paglikaw lang anay ang ginahimo sang aton gobyerno.
Indi magsiling, ugaling, ang China nga indi pang-gyera ang ila ginahimo. Para sa aton, “act of war” atong mahaliton nga pamomba sang tubig sa mission ships sang Filipinas, labi na gid kay sa isa ka misyon para sa Sierra Madre, nga na-verify sang mga balita, sakay didto ang AFP Chief of Staff.
Sa idalom sang Mutual Defense Pact upod sa US, ang “act of war” sa Filipinas matabo kon may “armed attack” batok diri, nga pwede na hangpon sing amo sina ang mahaliton nga pamomba sang tubig sang Chinese coastguard sa mga barko sang Filipinas, labi na gid kay may presensya dira sang soldado nga may mataas sing ranggo.
Tungod sini, at least may dapat himuon kita nga defensive move sunu sa degree of offense nga nahimo sang China. Nga tani indi maglab-ut pareho sa natabo sa 1899 Boxers Rebellion kon diin may inaway gid nga natabo.
Indi naton luyag matabo ini. Tani bukas man ang China sa ano man nga kasugtanan, katulad sang Code of Conduct, nga indi kinahanglan mahulog sa gyera! Kag tani mag-upod sa negosasyon ang US tungod co-party ini sa MDP. (Wala na sing kasugpon)/PN
