GINLAMON na ang aton paminsaron kag balatyagon sang COVID-19 pandemic. Diri na lang halos nakasentro ang tanan naton nga pagsinarayo kag mga ginahikutar sa aton komunidad. Kag ang aton pokus yara sa kon paano makalikaw ang tawo sa COVID-19 kag kon paano matapna ang paglaton sini.
Halos tanan nga patikang nahimo na. Madamo na sang mga giya ukon panugyan nga ginpagwa sang gobyerno agud nga sundon sang tawo agud nga mapahagan-hagan ang kadamo sang kaso sang COVID-19 positive.
Sadto pa, ginkabig naton nga makamamatay ang COVID-19. Nagtudok ini sa aton nga pinsar bangud man sa matag-adlaw nga bombardiho sang ‘makamamatay’ nga tinaga sa tanan nga sahi sang media. Gintulon naton ang ideya ilabi na nga ang nagahambal sini amo ang mga otoridad kaangay sang World Health Organization kag Department of Health. Indi kita maka-kwestyon sang ila ikasangkol bangud indi kita mga doktor.
Apang, ang tanan nga datus nga ginapalayag ang base sa ila obserbasyon sa mga pasyente ukon tawo. Gikan sa aton ang impormasyon, ila nga interpretahon, ila ipalayag kag aton sundon. Ginatun-an nila kita kag base sa nagakatabu sa aton diri sila nagakwa sang impormasyon nga ila ginapasad bilang mga pagsulundan, sa pagpati nga may sayop sa aton gawi nga dapat tadlungon bangud diri ang palaagyan sang paglaton sang virus.
Pwede bala kita makaanalisar sang mga bagay nga nagasibu sa linyada sang paminsaron sang mga doktor apang wala nagasupak ukon nagasakay sa ila ideya?
Pwede ayhan kita maglantaw sa iban nga anggulo? May hurubaton nga nagasiling nga mas makita mo ang kartada sang kaanyag sang bukid sa malayo. Pwede ayhan nga magdistansya sang makadali sa sini nga problema sa pandemya agud makita naton ang kadakuon sang palaligban, kon ano ang iya kartada kag agud mas mahatagan kita sang iban nga perspektibo?
Sa panahon nga mag-uso ang trangkaso, halos tanan may virus apang ang iban nga mabakod ang immune system ang wala nagabatyag apang ang mga mahina ang nagapakita sang mga sintoma. Kon ang tanan nga tawo sa panahon nga uso ang trangkaso, ipaidalom man sa test agud mahibaluan kon positibo man sila sa virus, indi ayhan mas madamo sa aton ang may virus?
Bangud ginpapati kita nga ang virus indi makita, kinahanglan nga maghalong. Kaangay man ina sa tanan nga virus nga indi man makita kag sa tanan nga tion dapat kita maghalong. Mas makamamatay ang madamo nga balatian base sa record sang Department of Health 6 kon ikumparar naton sa karon nga kadamuon sang mga nagkalapukan bangud sa COVID-19.
Sadtong 2018, nga amo ang pinakaulihi nga datus sang DOH-6, nagapanguna nga kabangdanan sang kamatayon amo ang Hypertensive Cardiovascular Diseases ukon HCVD nga may 10,965 ka kaso. Ginasundan sang Pneumonia nga may 8,133; ang Neoplasm nga may 4,377; ang Injuries nga may 2,661; ang Renal Diseases nga may 2,300; ang Cerebro Vascular Accident ukon CVA nga may 1,777; ang Tuberculosis nga may 1,711; ang Diabetes Mellitus nga may 1,616; ang Chronic Obstructive Pulmonary Disease ukon COPD nga may 1,463; kag ikapulo ang Unspecified Cause of Mortality nga may 1,293 ka kaso.
Ginapresentar naton ang datus, indi agud nga makumparar, kundi maghatag sa aton sang ideya kon ano ang sitwasyon sadto kag sa karon.
Sa COVID-19 Regional Case Bulletin No. 199 sang DOH-6 nga napetsahan Oktubre 12, 2020, may yara na sang 13,822 ka total cases ang Western Visayas kon sa diin 3,443 ang total active case. May 10,045 na ka recoveries kag 334 na ang napatay.
Madamo kita sang total cases bangud nga masangkad man ang aton paghiwat sang test.
Indi ayhan magdamo man ang matukiban nga ginatrangkaso kon may test man para sa trangkaso nga ginhimo sadto kag ginahimo sa karon?
Masubo kon may mapatay nga bisan isa lang. Ang kabuhi indi numero nga talamdan lang sa istadistika. Apang masanag ang reyalidad nga mas makamamatay ang natumod nga mga balatian kaysa sa COVID-19.
Sa 334 ka mga napatay, indi pa lubos nga matumod kon bala COVID-19 gid ang ila ginkamatyan bangud posible may tuhay pa sila nga balatian nga nangin kawsa sang ila kamatayon.
Kaangay ini sa pelikula. Tuhay ang nagpatay apang bangud yara ang iya presensya sang nagluntad ang krimen, siya ang nangin suspek. Bangud nga wala siya sang ikasarang sa pagdepensa sa iya kaugalingon, ginpalukdo sa iya ang kasal-anan.
Wala kita sang basulon. Nagapangabay lang ako nga magdistansya sing makadali sa problema agud makita sa unhan kon ano ang kartada sang ginapaligban kag basi may tuhay nga solusyon ukon padugi nga mamutikan.
Malawig na ang pag-antus sang tanan kag indi tubtub san-o mangin kaangay lang kita sini.
Ang pormula sa kahapon nga kadalag-an ang mangin panakot sa bwas nga kalaglagan.
Ang pagbatyag sang kasakit makabulig sa pagsalbar sa aton, apang ang pagpaminsar sang kakulba ang magatiklod sa aton sa mas peligroso nga sitwasyon. Tion na nga pamangkuton naton ang aton kaugalingon kon ano ang mas makamamatay? (bertladera@gmail.com/PN)
