SO FAR, sunu sa media report sang The Inquirer, September 18, 2025, nga issue, ang Department of Public Works and Highways (DPWH0 sa idalom na ni Secretary Vince Dizon nakabaton na sang mga 100 ka report parti sa ghost projects.
Natipon ining mga report sang DPWH in close coordination sa Independent Commission for Infrastructure (ICI) nga gintukod sang Presidente agud mag-imbestigar sang anomaliya sa flood control projects upod sa National Bureau of Investigation (NBI), Commission on Audit (COA) kag iban pa nga ahensya. Upod man dira gani ang media sa ila madamo nga investigative report.
Samtang, sunu sa think tanks sang AI, naka-identify na ang COA sang mga 1,000 ka ghost projects sa mga 5,500 ka flood control projects nga natukod sa pungsod sugod sadtong 2022 pa.
Sunu man sa The Inquirer, naka-file na ang COA kag DPWH sa idalom ni Sec. Dizon sang at least apat (4) ka Fraud Report sa Ombudsman, ang prosecution arm sang gobyerno, angot sa ghost projects sa idalom sang DPWH Bulacan 1st District Engineering Office.
Gamit ining Fraud Report, nga ginaupdan sang gapamatuod nga ebidensya, pwede na ma-submit ini sang investigating body, katulad sangCOA, sa Ombudsman nga maka-rekomendar agud mapasaka na ang kaso sa Sandiganbayan.
Samtang, ang Senate Blue Ribbon Committee wala pa batia kon bala nakahanda na sila mag-file sang bisan isa lang ka Fraud Report sa Ombudsman, nga pwede man nila mahimo luwas sa paggamit sang ila imbestigasyon agud makapasar sing kasuguan angot diri.
Gakumod na gani ang madamo kon ngaa kadugay gid sang Blue Ribbon Committee sa paghimo sang ila Fraud Report agud mapasaka na sa Ombudsman, samtang mahimo man gani ini sang COA kag DPWH.
Suspetso gani sang iban nga daw ginahungod gid sang pila dira sa Senado nga labugayon anay ang imbestigasyon sang Blue Ribbon nga daw may ginahinakpan sila. Nga daan daw may apat dira – si Chiz, si Joel, si Mark kag si Raffy (nga wala labot Si Aida, si Lorna, o Si Fe” sa kanta ni Marco Sison) – nga nadala man sa mga suspetsado.
Daw amo man gani ang ginahimo sang Kamara, labi na gid kay madamo gid dira sa ila ang suspetsado sa natabo nga ghost projects sa ila mga distrito.
Sa kadugay sang ila imbestigasyon, nagsuspetso na gani ang mga lideres sang mga nagareklamo nga wala gid man seguro maaputan ining ila imbestigasyon, nga nagdabok pa sa ila pagmartsa kag ginahod sa mga dalanon.
Sunu sa aton abyan nga si Pedro, ang Senate investigation isa lang ka Fact-Finding agud makatipon sang ebidensya nga maka-establisar sang Probable Cause, nga kon ma-verify sang Ombudsman, pwede na makapasaka sang kaso sa Sandiganayan, ang korte nga gaaksyon sa mga akusasyon batok sa mga public officials, lakip na ang mga pribado nga mga persona nga nangin kahimbon man sang mga akusado nga public officials.
Kag tungod nga Fact-Finding lang ini, sa paathag ni Pedro, ang importante lang diri ang mga ebidensya nga makatudlo sa kon ano gid ang kasal-anan nga nahimo kag kon sin-o ang may kahilabtanan diri, indi kay kon sin-o ang kampyon sa debate. Tuod no?
Katulad sang ginhimo sang COA kag DPWH sa idalom ni Sec. Dizon sa pag-estalbisar sang kon ano gid ang nahimo nga kasal-anan kag kon sin-o ang may kahilabtanan dira, kag gani nakapadala na sila sang Fraud Report sa Ombudsman.
Sandig sa pagkilala sa ghost project sang COA, ang ghost project either: (1) Wala gid natukod, (2) Misreported as “Completed”, ukon (3) Kulang sa veritable physical accomplishment nga gasantu (match) sa aktwal nga kagastuhan angot dira.
In other words, kon mapamatud-an nga wala gid man nasuguran man lang ang proyekto sa inspeksyon, ghost project ina.
Kon misreported nga “Completed”, apang poste pa lang, por ejemplo, ang nagatindug, ghost project ina.
Kag kon ang mga dokumento kag verification gapakita nga may discrepancy, labi na gid kon lapaw sa “allowable”, sa physical accomplishment ang aktwal nga gingasto, katulad abi nga kon ang bagay nga galastuhon 100 ka milyon apang nadiskubrihan sa verification mga 50 lang ka milyon ka pesos ang gingasto sa aktwal, ukon sa 150 ka milyon tungod “bloated” ang pagpa-presyo sa project, ghost project man ina.
Kag, sa bahin kon sin-o ang may kahilabtanan, nga matindugan ini sang masaligan nga mga testigo “under oath”, labi na gid sang isa ka whistleblower ukon insider witness.
In fact, si Senador Joel Villanueva, nga isa sa mga suspetsado, ang naghingyo na nga ipasaka ang iya kaso sa korte sa iya kataka sa daw wala na katapusan nga pagbinaisay sa Blue Ribbon Committee. Nga, indeed, indi na kinahanglan baisan pa!/PN
