GAPAKADTO ako sa Iloilo (Manduriao) Supermart agud mang-grocery sang nagligad nga Lunes sang makalabay ako sa Manduriao National High School, nga temporaryo anay ginagamit nga upisina sang Animal Bite Section sang siyudad sang Iloilo.
Malawig ang linya sa gwa sang gate sang eskwelahan. Nanotaran ko man nga ang tanan naka-facemask. Ugaling lang kay nagadikitanay nga wala naga-observe sang social/physical distancing, nga ginapanugyan gid sang health authorities.
In fact, sunu sa napamatian kag nabasa ta nga mga report, amo man ini ang problema sa pila ka okasyon sang paglinyahanay sang mga tawo agud makakuha sang ila Social Amelioration Program (SAP) subsidy.
Ngaa ayhan? Wala nahadlok nga malatnan sang COVID-19? Ukon nadaug sang ila gutom ang kahadlok sa COVID-19? Ukon tungod nagapati sila nga lubos sila ma-protektahan sang ila facemask?
***
Ma-focus lang kita sa pamangkot kon bala ang facemask makahatag gid man sing lubos nga proteksyon sa nagagamit sini agud indi siya malatnan sang COVID-19 bisan sa close contact.
Believe you me, may gapati gani nga pumuluyo nga ang COVID-19 balatian lang sang manggaranon, ukon maisug-isug lang ini nga trangkaso, nga pwede pangisugan sa paglagaw kon diin man. Amo gani seguro nga may mga dungol gid.
Kon ano man ang inyo pagpati, ini ugaling ang napamatud-an sang aton mga siyentipiko – nga makuha lang ang COVID-19 virus kon mahaklo mo, ukon mapahaklo mo, ang respiratory droplets halin sa ubo, pangatsi, panupla kag pagpakigsugilanon sa infected sang sining balatian.
Sa estimate sang World Health Organization (WHO) malab-ut ka sining respiratory droplets tubtub sa isa ka metro, ukon 3.2 ka tapak, ukon sa malayo pa gawa para mas seguro.
In other words, kon wala lang sing may ga-ubo, gapangatsi, ukon gapanupla, ukon nagapakigsugilanon sa imo sa sina nga kalayuon indi ka malatnan sang COVID-19.
In fact, sang una ang panugyan lang sang WHO amo nga mag-distancia (social/physical distancing) ka lang, ukon ang kaatubang mo, nga infected sing indi maglapit sa isa ka metro kag “safe” ka na.
Ugaling lang, agud malikawan ang paglapta sang virus samtang nagapabilin pa sa kahanginan, ukon agud indi mahulog sa kon diin lang ini nga makuha naton kag madala sa aton ilong, baba kag mata, ginapanugyan na sang health authorities, upod man sang WHO, nga maggamit gid sang facemask, upod sa social distancing kag nagakaigu nga hygienic practices.
Apang, bastante na bala ang facemask agud maseguro nga indi kita malatnan sang COVID-19 kon kaupod sing malapitan ang infected, symptomatic ukon asymptomatic man?
Ang symptomatic nga infected nagapakita sang mga sintoma sang hilanat, pag-ubo kag pagpin-ut sang pagginhawa kag iban pa kasubong sang ginabatyag sang may trangkaso. Ang asymptomatic wala nagapakita sing sintoma, ugaling, sunu sa pila ka siyentipiko, posible man makapanglaton.
Ang sabat sang health authorities sa aton pamangkot amo nga indi ini makapaseguro nga indi na kita malatnan sang COVID-19.
Wala pa, siling nila, sing facemask nga indi malutsan sang virus tungod sang pagkagamay (micro size) sini, although mapahagan-hagan ang paglusot sini sa facemask.
Gani, panugyan gihapon sang health authorities amo nga magpatuman gid sang social/physical distancing bisan naka-facemask na kita, regardless kon ang facemask surgical, N95 ukon cloth mask.
Malutsan pa gani ang Personal Protective Equipment (PPE) sang doktor ukon nars, kon indi ini garantisado – tungod fake ukon substandard – ang pagkahimo sini.
Tungod sini, madamo na gani nga health workers ang napatay. Indi lang diri sa Filipinas kundi bisan sa iban pa nga pungsod. Amo gani nga nagreklamo na sila parti sini kag nagpanawagan nga tagaan sing mas masaligan nga PPE. In fact, gin-islan na gani ang mga PPE nga napamatud-an nga indi masaligan.
Ginaliwat-liwat man gani sang aton Department of Health nga sa gihapon mag-observe ang publiko sang social/physical distancing bisan naka-facemask, labi na gid kon nagapakita sing sintoma ang katupad.
Tungod ang mga asymptomatic wala nagapakita sing sintoma, samtang posible makalaton man, mag-amlig gid sa padayon nga pagpakigsalamuha ang mga frontliners sa bisan sa wala sintoma agud malikawan ang mataas nga viral load, ukon paghaklo sang madamo nga virus, agud kon maigu gid man “mild” lang kag madale mapaayo./PN
