PILA pa ayhan ka leksyon ang aton maagom antes kita magmanton? Pila ka kabuhi ang mauyang antes kita maghuna-huna nga importante ang kabuhi kaysa sa manggad nga materyal? Pila pa ka bagyo ang magalabay agud magbuyagyag sa kagarukan nga nagakatabu sa aton kagulangan?
Madugay na nga nasiplatan ang manipis nga kagulangan. Nagligwat na ang duag sang kabukiran, gikan sa berde nga nangin kaki. Naglanog ang impormasyon nga padayon ang ilegal nga pagpang-utod sang kahoy sa kagulangan kag makita ang dagway sini kon lantawon gikan sa kahawaan.
Sadto pa sang tuig 2017, nagpahayag na si anhing Gina Lopez tuhoy sa madangatan sang pumuluyo kon padayon nga pabay-an ang kahimtangan sang kabukiran.
Mas daku ang penalidad kon manukot na sang kahul-anan ang palibot. Madamo sang kabuhi ang mautas kag propyedad nga madulaan sang balor.
Ang tanan nga likom kag ilegal nga lihok sa ibabaw sang bukid, sa maligwin nga lugar, mabuyagyag lamang kon mag-abot ang kalamidad. Mismo ang bagyo, baha kag lihog ang nagatuad kon ano kadaku sang halit nga natuga sa tawo sa iya nga sabak.
Ang ingaw sang hangin nga nagabagusbos sa tagsa ka may bagyo amo ang indikasyon sang pagnguyngoy sang palibot bangud sa kasakit sang halit nga ginatuga sang tawo. Ang mamunog nga ulan nga nagatuga sang baha ayhan makabig naton nga luha sang kalibutan nga naga-anaw bangud sa kasubo bangud man sa kasakit nga iya ginaagwanta sa kamot sang mga abusador niya nga mga sinakpan.
Pila na ka hitabu ang aton nasaksihan nga makaluluoy lang ang tawo, labaw sa mga pigado, kon maagyan sang kalamidad. Matuod nga indi naton mapunggan ang pagluntad sang kalamidad apang may yara kita sang mahimo kon paano naton mapahagan-hagan ang epekto sini sa aton nga mga pumuluyo.
Indi mabayluhan sang kwarta ang madula nga kabuhi bangud man sa kadalok kag kasakon sang tawo sa pagpanginpulos sa kon ano ang yara sa kabukiran. Mas daku ang matuga nga huol kaysa sa ginansya nga ginaganar gikan sa wala patugsiling nga paghimulos sa kagulangan.
Maathag nga ang kaki nga tubig nagdaludo gikan sa kabukiran,nagdaludo sa suba kag nag-awas nga nagtuga sang pagbaha. Gintuad sang baha ang sitwasyon sa bukid bangud may mga troso nga naanod.
Diri sa aton sa isla sang Panay, ilabi na sa syudad kag probinsya sang Iloilo, naagyan na naton ang kaangay nga sitwasyon nga ginaagunto sang mga pumuluyo sa Cagayan Valley, Isabela, Bicol Region kag pilakalugar sa Metro Manila.
Kinahanglan na naton nga maghimo sang angay nga tikang bangud ang bagyo sa subong nga panahon nagadala sang mas madamo nga tubig-ulan kag mahapos ini nga mahibaluan bangud man sa abanse nga mga teknolohiya nga mahimo matamdan.
Higayon na ini nga dapat bantayan sang hugot ang hilikuton sang mga kompaniya nga naga-operate sa kabukiran, ilabi na ang mga nagamina kag nagapang-troso.
Dapat may regular nga pag-tsekyar sa ila ginahimo kag dapat usisaon man ang mga quarry operations sa palibot.
Planuhan na sing maayo kon paano mabuligan ang mga suba nga makaakomodar sang mas madamo nga tubig kag pagsaylo sa mga nagapuyo malapit diri padulong sa lugar nga indi masyado ang peligro.
Posible nga magakonsentrar gobyerno sa pag-atipan sa mga flood control project magluwas sa mga nakalinya na nga mga proyekto sa dalanon kag iban pa.
Kon nagpamati lang sadto ang mga natungdan sa nangin paandam sang mas may abanse nga panan-awan, kuntani napahagan-hagan naton ang hitabu kag napunggan ang pagluntad sang mas malala nga sitwasyon.
Wala na kita sang angay nga basulon sa sini nga sitwasyon, Dapat na lang na magpaminsar sa kon ano ang dapat nga himuon agud mabuligan ang pumuluyo nga mabatak gikan sa masubo nga kahimtangan sa karon.
Nagakaangay lamang nga hatagan sang atensyon ang anuman nga paandam, tun-an ini kag hibaluon ang mga posibilidad. Mas maayo nga magpanigana sa una kaysa sa maghinulsol sa punta.
Madamo pa sang kalamidad kita nga atubangon kag posible mas makusog pa diri nga bagyo kag mas malala pa ang pagadal-on nga huol sa aton.
Kon naagyan na naton ang sitwasyon, wala nagakahulugan nga wala na sang may masunod ukon mas labaw na kita kag mabakod.
Tuhay ang kada sitwasyon, tuhay ang dapat ihatag nga atensyon. Bentaha sa aton karon bangud may bastante kita nga panahon agud nga makahimo sang angay nga lihok batok sa kalamidad. Mas makapanghanda kita kag mas maaligan naton ang kabuhi sang kada isa.
Importante lamang nga tandaan sang tanan nga indi naton pagpabungulan ang paandam. (bertladera@gmail.com/PN)
