NANGIN kontrobersyal ang proposal sang pila ka kapartido ni Presidente Duterte agud magdalagan ini sa pagka-Bise Presidente sa eleksyon sang Mayo 2022.
Labi na gid kay ginsiling niya mismo nga “sold (siya) to the idea”.
Nagapati, ugaling, ang madamo nga indi niya maluyagan ining pwesto nga Bise Presidente kay ang malawig niya nga experyensya iya sang executive bilang Presidente kag madugay nga meyor sang Davao City kon diin siya nabantugan.
Sa aton 1987 Constitution ceremonial lang ang pwesto sang Bise Presidente. Spare tire lang siya, kag magahulat lang nga magbulos kon mag-resign, mag-inutil, mapatay ang Presidente, ukon pwersahan ini nga mapatalsik paagi sa coup d’ etat.
Kon matil-ugan man siya sang Presidente sing cabinet position, indi malipay ang isa ka Bise Presidente Duterte sina, sunu sa pila ka observer, samtang gakinam-kinam pa siya sa pwesto sang poderoso nga Presidente.
Gani, nagapati ang madamo nga puntirya gihapon ni Presidente Duterte ang pwesto sang Presidente, nga ginakahadlukan sang maki-Demokrasya nga political opposition kag maki-Demokrasya man nga mga pumuluyo kon magdaug siya bilang Bise Presidente kag padayon nga mag-asumir bilang Presidente. Tungod ina sa ila pagtan-aw sa iya nga isa ka Presidente nga wala sing pagtaha sa human rights, nga mayor nga concern sa Demokrasya.
***
Labag sa aton 1987 Constitution (Article VII, Section 4) nga ma-reelect ang Presidente. Pero pwede ang Bise Presidente mangin Presidente “in case of death, permanent disability, removal from office, or resignation of the President.” (Article VII, Section 8)
Tungod sini, pwede bala magdalagan sa pagka-Bise Presidente si Presidente Duterte sa posibilidad nga “immediately” mangin Presidente liwat by succession sa Bise Presidente?
Kon literal ang aton paghangop sang Article VII, Section 4, pwede matuod nga magdalagan siya sa pagka-Bise Presidente kay wala man ini nagamitlang nga indi ini pwede.
Ugaling established principle man nga ang pag-interpretar sang kasuguan “Not by the letter but by the spirit of the law,” nga matagaan sing kaathagan sa “intent” sang mga framers sang 1987 Constitution.
Sunu kay 1987 Constitutional Convention delegate Christian Monsod, “real intent” sang mga framers nga indi na maghandom pa makapungko sing padayon sa poder ang Presidente lapaw sa iya termino nga gintalana sang Constitution.
“Nga pwede mabasa sa ‘notes’ sang deliberasyon sang ConCon,” sunu kay Monsod. Wala kita ugaling kopya sining “notes” sang ConCon.
***
Sunu sa mga judicial rulings, sandig sa aton readings, ginausoy gid ang “intent of the framers of the Constitution” kon ginakwestyon ang isa ka pahayag sang Constitution agud mapihu gid ang buot silingon nila.
Posible basehan ining “intent” sa mga sinulatan mismo sang mga framers, newspaper articles, precedent practice, kag ang huyog nga paghangop sang mga pumuluyo nga nag-ratify sang draft sang Constitution.
In other words, pwede naton mabasehan ining “intent” sa paghangop mismo sang mga nagliligad nga mga Presidente halin kay Manuel L. Quezon sang Philippine Commonwealth tubtub sa kay President NoyNoy Aquino.
Wala ni isa sa ila ang nagdalagan sa pagka-Bise Presidente “immediately” after sang ila termino sa posibilidad nga mapadayon ang ila pagka-Presidente.
Ining ila tindug gin-respeto sang mga pumuluyo nga nag-ratify sang 1987 Constitution, nga nagapatimaan nga amo man ina ang ila hangop kon ngaa indi dapat magdalagan gilayon sa pagka-Bise Presidente ang isa ka Presidente.
***
Nagpamatok gid sadto si Presidente Quezon sa inisyal nga proposal sang ConCon sa 1935 Constitution nga ibukas ang pagpungko sa poder sang Presidente lapaw sa duha ka 4-year terms.
Siling niya: “I like to exercise power. But because my main consideration is the interest of the country, I am stepping out of office when the time comes for me to do so. And when I am no longer in power, I wil not be a boss; I do not want to be the power behind the throne.”
In fact, ang una nga presidente sang United States nga si George Washington (1789-1797) nagbuluntad gid nga indi na siya magadalagan sa ikatatlo nga termino bisan bukas sa reelection ang Presidente.
Nangin “precedent” na ini sa mga sumunod nga mga US Presidente tubtub nga gin-formalize na ini sa isa ka amendment pagkatapos nangin Presidente sing ikaapat ka beses si Presidente Franklin Roosevelt (1933-1945).
“Power corrupts, absolute power corrupts absolutely,” ang pagpati gani sang mga Amerikano, nga ginapatihan man naton./PN
