ANG Standard Hiligaynon may tradisyonal kag masangkad nga bokabularyo (vocabulary), samtang ang Urban Hiligaynon may mas simplified ukon moderno nga bokabularyo.
Mabatian diri, por ejemplo, sa Standard Hiligaynon ang tradisyonal nga tinaga nga “dayan” (to wander) nga ang synonym sini nga “lagaw” ang preferred nga gamit sang mga kabataan sa Metro Iloilo. In fact, basi wala pa gani sila kahibalo sining tinaga nga “dayan”.
Mabatian man sa Metro Iloilo ang simplified kag moderno nga panghambal kag ang corrupted nga bersyon sang foreign words kag expressions sa Hiligaynon.
Katulad sang mga expression nga “Kaon ‘ta” sa lugar sang “Makaon kita”; “Musta ka?” (Kamusta ka?); “Hi” (Hello); Kuha mo?” (Do you understand?); “syudad” (siyudad); “sugal” (jugar sa Spanish); “bilding” (building sa English) kag iban pa.
Yara man gani ang Bacolodnon Hiligaynon sa Metro Bacolod, Negrense Hiligaynon sa probinsya sang Negros Occidental nga ma-dividir sa tatlo ka sub-variants: Northern, Central kag Southern Negrense Hiligaynon. May Guimaras Hiligaynon kag Mindanao Hiligaynon man.
Ang Mindanao Hiligaynon may lakot nga Cebuano kag iban pa nga panghambal tungod sa influx sang mga pangayaw halin sa Cebu, Bohol, Siquijor kag iban pa nga Cebuano-speaking nga mga pumuluyo sa Soccsksargen (South Cotabato, Cotabato, Sultan Kudarat, Sarangani, kag General Santos).
In fact, undoubtedly sa bisan diin nga lugar, madamo na nga mga tinaga kag expressions nga indi na familiar ang mga ulihing tubo.
Mabasol ini siguro sa kapaslawan sang transgenerational transmission kon diin wala nangin madinalag-on ang mga katigulangan sa pag-transmit sini sa mga ulihing tubo.
Nagakatabo ini bangod sa kakulang sang constant conversation sa ila tungod laban sang ila panahon ginagamit na sa gwa upod sa mga kaklase kag kasugilanon sa palibot sa hilway nga sitwasyon nga indi kinahanglan ang pressure sang sinang-una nga nabal-an sang ila katigulangan.
Dugang pa dira ang huyog sang mga kabataan nga mag-imbento sang mga terminology nga comfortable sila, nga nagalubong pa gid sa limot sang madamo nga dinumaan nga mga tinaga kag expressions.
May problema man kita kon bala ano ang himuon sa mga pangayaw nga lenggwahe – foreign words (mainly English kag Spanish) – kon bala okey lang ang paggamit sa ila orihinal nga ispeling ukon sa corrupted nga Hiniligaynon nga ispeling, katulad sang “pasyar” (pasear sa Spanish), “iskul” (school sa English), ukon ang ngalan nga “Antique” gihapon nga indi maislan sa tumandok nga pagtawag nga “Iraya” ukon ano pa.
May tion nga tatlo ang aton official language – Filipino, English kag Spanish. Nangin duha na lang ini sang ma-abolish ang Spanish bilang official language sadtong 1987.
Naabtan ko pa ang pagtuon sa Spanish. Nangin subject ko sa hayskul ang Basic Spanish Grammar sadto. Unfortunately, wala gid ako nag-alam sing husto diri kay indi gid madula-dula sa isip ko ang pagpamintas sang Spanish government sa Filipinas, labi na gid sa pagpatay nila kay Dr. Jose Rizal nga aton national hero.
Pero, no problem ako sa English kay “Best in English” pa gani ako sadto. I wonder though kon paano nag-bilib ang mga manunudlo ko ngaa kampyon ako sa English. Daw indi man…
***
Tungod sining indi paghilituhog (variation) sa paggamit sang language dialect nga Hiligaynon kinahanglan gid seguro nga ma-reconcile ang ila differences kag ma-standardize ang paggamit sang Hiligaynon agud ma-minimize ang pagsalingasag sa pagsinugilanon kag sang mabasahan sa pahayagan.
Indi lang agud ma-reconcile ang tonog (sound) kag ispeling (spelling) sini sa mga buluthuan sang mga kabataan, kundi agud ma-regulate man ang hilway nga huyog sang mga manunulat, labi na gid ang mga multi-lingual nga pwede maggamit sang Hiligaynon, Kinaray-a, Akeanon, English man ukon Spanish.
In other words, kon ang tumod mo ang bumalasa sa Hiligaynon, puro na gid lang ang language dialect nga Hiligaynon ang gamiton mo sa pagsulat, luas lang kon kinahanglan sa kasulhayan sang panghangop sang bumalasa kag nimo man sang foreign words, lakip na ang halin sa Tagalog kag iban nga mga language dialects nga familiar man kita.
Ginatagaan ta gid sing importansya ini sa aton research kag mga pangutana sa mga kilala nga mga manunulat nga katapo sang Sumakwelan Iloilo Inc. kon diin nagsulod kita sang nangin editor na ako sa Hiligaynon nga pahayagan.
Ang Sumakwelan gintukod ni Atty. Ramon Muzones sadtong 1948 upod sa iban pa nga kilala nga manunulat katulad sang multi-lingual nga si Santiago Alv. Mulato.
Gani, UNA gid seguro sa mga pagsulundan sa pag-edit naton sa Hiligaynon ang ini: Kon tumod mo ang Hiligaynon nga Katilingban, gamiton mo sing lubos ang Hiligaynon, luas sa kinahanglanon nga mga exception. (May kasugpon)/PN
