MAY 20 ka letra ang sadto Pilipinong Alpabeto, ukon Abakada, nga may 15 ka consonante kag 5 ka bokablo.
Gindugangan, ugaling, ini sang walo (8) ka consonante sa Makabagong Alpabetong Pilipino (MAP) nga ginpatuman sugod sadtong 1987.
Tungod ginakilala ta man ang Filipino bilang iloy nga lenggwahe, gin-updan naton nga mga Ilonggo ining pagpatuman sang MAP sa aton man nga pagtudlo sa Hiligaynon tubtub gintugtan na ini sa mga eskwelahan sa Western Visayas sugod sadtong 2012.
Kon ngaa, ina tungod sa pagpati nga mapahapos ang paggamit sang English, samtang gapabilin nga official language ini upod sa aton national language nga Filipino, gamit ang mother tongue sang mga rehiyon. Nangin madinalag-on naman ini.
Isa ka experimento ang ginhiwat sadtong 1948 tubtub 1954 agud pamunuan (pioneer) ang paggamit sang Hiligaynon bilang medium of instruction sa Grade 1 kag 2 sa Iloilo.
Sa ginhiwat nga mga pagtilaw (tests) sa Grade 1 kag 2, nga ginpamunuan ni Aguilar, napamatud-an ang pagpangibabaw sang mga kabataan nga natudluan sang Hiligaynon batok sa mga English-taught lang nga kabataan sa Reading, Math kag Social Studies.
Gani gintugutan na sang gobyerno ang pagtudlo sang Hiligaynon sa Western Visayas sa primarya (Grade 1-4), lakip na ang Cebuano, Waray, Ilokano kag iban pa, nga galaum pa matudlo ang mga ini tubtub hayskul kag kolehiyo.
Luas sa daku nga rolyo sang Hiligaynon bilang taytay sa pagpasanyog sang kinaalam sa English, naghatag man ini sing daku nga rason agud dapat ma-preservar ini sing nagakabagay sa kasaysayan sang aton pungsod.
Manggaran ang Hiligaynon sa matahum nga ubra sa literatura – mga ambahanon (songs), binalaybay (poems), epiko (epic), komposo (original composition of music), kag mga daigon (Christmas songs).
***
Ang pag-abot ugaling sang pagpatuman sang MAP nagdulot man sing problema.
Ang 8 ka consonante ginkuha sa Spanish kag English alphabets, nga ang paggamit sini sa pagtuon sang mga kabataan bag-o man gani sa ila mga ginikanan nga ang gindak-an amo ang Abakada, hilaw nga Spanish, kag parrot-like nga pagbasa sang “Pepe and Pilar” sa English sa ila panahon.
Nonetheless, na-justify ini sang aton mga otoridad sa lenggwahe. Madamo nga mga tinaga ang na-adoptar naton sa Spanish kag English sa mga ngalan sang tawo kag iban pa nga mga tinaga nga imposible na ligwaton ang pagkasulat, labi na gid sa mga opisyal nga dokumento, nga dapat na ma-recognize sa aton lenggwahe (language/dialect).
***
Sa pag-ulhot sining 8 ka consonante, syempre kinahanglan man ang pagbag-o sang pagtudlo sa mga alfabeto kag mga tinaga.
Sa Abakada, mauna ang paghibalo sang kinaiya sang mga alpabeto agud magbalay sang mga tinaga. Sa MAP kinahanglan mauna anay mahibal-an ang tonog (sound) sang mga 8 ka consonante, mga letter combination kag mga tinaga nga ginaupdan nila agud makabalay sang mga tinaga kag ugaling mabasa sang mga kabataan, katulad sang pagtudlo sa Estados Unidos sang English, nga “sound language” sang mga Amerikano.
Mangin problema gid bala naton ini? Tan-awon ta. Ining 8 ka consonante amo ang Cc, Ff, Jj, Ññ, Qq, Vv, Xx, kag Zz.
Yari ang pila ka halimbawa sa pagmitlang sa sining 8 ka consonante kag letter combinations nga mabasa sa mga tinaga kon diin ginagamit ining mga ini:
Carolina (girl’s name, read Karolina), Janice (girl’s name, read Dyanish with silent “e”), Juan (name, read Huwan), Johnny (name, read Dyani), Alejo (name, read Aleho), Soqueña (family name, read Sokenya), Antique (Philippine province, read Antikey), Rex (name, read Reks) exacto (exact, read egsakto), Luzuriaga (family name, read Lushuriaga), Zarraga (Iloilo town, read Saraga), kag Chavez (name, read Cha-vesh).
Lakip man diri ang madamo nga Spanish words nga ginagamit sang mga Chavacano sa Zamboanga, mga tinaga nga teknikal kag sa siyensya, kag ang mga foreign words nga mahulam naton kon wala kita anay mabulos sa lokal nga pulong.
Daku gid man bala ini nga problema kon ang nahibal-an lang naton amo ang Abakada samtang ginagamit na sang aton mga kabataan ang MAP sa ila pagtuon?
Well, indi gid man seguro kon sundon ang pagtudlo sa English sa Estados Unidos gamit ang Code of Sounds sa idalom sang Alphabetic Principle. In fact, kon nahimo ini sa Estados Unidos nga madinalag-on, ngaa indi diri man sa aton?
Simple man lang seguro kon ipatuman ang “pairing” ukon “matching” sang nasulat nga mga tinaga, nga mamitlang sing husto, sa mga larawan ukon mga figura, katulad sang “balay” nga ipares sa larawan sang balay (house), ukon “zero” nga papilian sa numero 1kag 0, ukon “box” nga ipares sa drowing sang “box”, kag iban pa. Indi bala?/PN
