SA TAGSA ka bulan sang Pebrero, sa adlaw sang mga tagipusoon, madamo sang mga gobyerno local ang nagahiwat ang mass wedding ukon madamo sang mga magkahagugma ang dululungan nga ginakasal agud nga makakinot sa gasto kag indi mabudlayan nga matigayon ang ila pagtambi-palad.
Matuod nga tuman ka gasto ang magpakasal sa sini nga panahon. Madamo sang mga lihok nga ginapaminsar ang iban agud manegosyuhan ang ini nga okasyon. Daku ang gastuhon kon hungdon gid sang magkahagugma nga mangin memorable kag pinasahi ang ila kasal.
Bangud sa kapigaduhon kag sa kadaku sang gastuhon sa preparasyon, madamo sang nagapang-alang-alang nga magpakasal. Ang iban nagahulat sang husto nga panahon, kon may yara na sang natipon para igasto, ukon ang iban luyag nga hibaluon kon magnami ang dalagan sang ila relasyon.
Nagalipas ang panahon, bangud sa sugo sang kapigaduhon, kag sa mga mabug-at nga sirkumstansya sa pangabuhi, ginpili sang kadamuan nga mag-updanay sa idalom sang isa ka bubong bilang magkapareha apang wala sang kasal nga natabu, ukon naga-updanay apang indi kasado ukon naga-live-in sila.
Indi mahinago nga madamo sang mga magkahagugma ang mas luyag nga mag-live-in lang anay kag ini ang ginapamatud-an sang pagtuon nga ginhiwat sang damlag lang.
Praktikal kag mas maayo para sa magkahagugma ang mag-live-in lang para handom nga pamilya kag kasado nga kabuhi suno sa pagtuon nga ginhiwat sang Commission on Population and Development (CPD) kaupod ang Asian Center of Education, Research, and Training for Innovation (ACERT).
Bisan pa nga naga-live-in sila apang ginakonsiderar nila nga mas maayo gid ang kasado.
Sa nakalipas nga panahon, ang mga babaye nga naga-edad sang 15-49 anyos nga updanay nga nagapuyo halos nag-apat ka pilu sa sulod sang tatlo ka dekada gikan sa 5% sang 1993 nga nangin 19% sang 2022 suno sa 2022 National Demographic and Health Survey (NDHS).
Suno sa 2021 Young Adult Fertility and Sexuality (YAFS) Study nagapakita nga kapin 12% sang 20 million ka lamharon nga naga-edad sang 15-24 naga-live-in.
Bisan pa may mga bata na, apang ginapaiway anay nila ang kasal tubtob nga makatibawas.
Base sa 2023 civil registry and vital statistics sang Philippine Statistics Authority (PSA), ang kadamuon sang kabataan sang mga wala nakasal naglab-ot sa 842,728, kon ikumparar sa 605,794 nga nabun-ag sang mag-asawa nga kasado.
Natukiban sa patuon nga madamo sang magkahagugma ang naga-live-in antes magpakasal bangud una nga tikang para sa mas komitido nga relasyon ang pag-updanay lang anay samtang nagahulat sang husto nga tion agud magpakasal. Luyag sang mga ginikanan nga mag-upod lang anay ang ila kabataan samtang lamharon pa ang edad. Praktikal nga pamaagi ini ilabi na kon magbusong na ang babaye agud indi sila matam-an sa galastuhan kag indi man malain nga mag-updanay nga wala pa nakasal. Mas praktika sa pagsagud sa pamilya ang pag-updanay lang anay. Makabulig ini sa magkahagugma nga maalibyo ang negatibo nga relasyon sa mga ginikanan. Tuman ka gasto ang pormal nga pagpakasal, indi lubos nga magasto kon naga-updanay lang sa pagpuyo. Kag, mahimo mag-updanay ang magkahagugma nga may nagabangig nga relihiyon.
May mga magkahagugma nga palangga nila ang isa kag isa apang ang ila relihiyon indi magtugot sa ila relasyon. Gani, kon indi man sila makasal bangud sa relihiyon, mas ginapili nila nga mangabuhi nga wala nakasal.
Sa subong nga panahon, nabudlayan ang magkahagugma nga maproseso kag makumpleto ang ginapangita nga mga dokumento agud makasal. Kon nagatrabaho, kinahanglan nila nga mag-absent agud magkuha sang dokumento sa mga ahensya sang gobyerno nga indi nila mahimo tungod huol ini, kanugon sang ila kita kon madula bangud sa pag-absent para lang makaproseso sang papeles.
Daku ang impluwensya sang social media sa ila. Nakita nila ang kakumplikado sang relasyon kag ang kabudlay kon kasado. Gani, daw nangin paandam para sa ila nga indi na lang anay magpakasal.
Ang relasyon nga live-in indi na bag-o sa aton tungod sa malawig na nga maragtas sa bug-os nga magkatuhay nga sibilisasyon may pamatuod sang pag-updanay nga wala nakasal sadto sa Mesopotamia, Egypt, kag Rome.
Nagapuyo sila sadto nga wala nakasal. Sa ulihi nga bahin sang ika-20 nga siglo, amat-amat ini nga nadula tungod sa mga pagsulundan sa kasal kag relasyon suno sa dikta sang sosyudad.
Kon luyag naton nga mabuhinan ukon mahagan-hagan ang kaangay sini nga sitwasyon, naga-live-in, dapat solusyunan naton ang mga kabangdanan kon ngaa ginapili nila ini kaysa sa magpakasal.
Dapat pahapuson ang proseso sa pagkuha sang mga dokumento kag ipahangop nga indi dapat maggasto sing tuma ka daku lamang nga makasal kag mangin legal ang pag-updanay nila.
Indi naton sila pagpabay-an nga ang ila opsyon amo lang gid ang mag-live-in. Ipahangop ang mga bentaha kag benepisyo kon naga-updanay nga kasado.
Sa sini nga adlaw sang tagipusoon, kuntani wala sang may mapilitan nga mag-upod sa isa ka bubong tungod nga nagbusong. Kuntani, wala sang may magdugang sa numero sang mga magabun-ag nga wala nakasal.
Kinahanglan sang mga pamatan-on ang giya sang mga ginikanan agud nga indi sila mag-usoy sa banas sang pagpangabuhi nga wala nakasal kaupod sa ila ginapuyo karon nga kahagugma. (bertladera@gmail.com/PN)
