Pag-usoy sa kinawatan nga cellphone

NADULA ang cellphone ni asawahon sadtong nagligad nga semana.

Gapati siya nga nabiktima siya sang pickpocket nga yara sa iya tupad nga namilit nga masal-ut gid sa tupad niya bisan sobra na kagutok nga ginpasugtan man sang drayber.

Ambot kon ngaa may drayber nga dalok-dalok sa pasahero nga ga-enjoy kon mag-antos ang iya pasahero sa kagagutok samtang ang kasuguan nagadumili sini. Ano abe sa imo, Migs Boyet Parcon?

Tungod sa kagutok, nangin “careless” si Mrs. sa pagdala sang iya bag. Ginbutang  gid niya ini sa iya atubangan, nga naganga-nga gali ang baba, malapit sa sining daku nga pasahero nga lalake nga gapilit gid magdukdok para makasal-ot.

Ugaling, sang manaug na pauli si Mrs. sa dyep lapit sa katedral, namulalungan niya nga bukas na gali ang iya bag kag wala na ang iya cellphone.

Gin-tsek pa namon kon basi nalipatan lang niya sa upisina ukon diin pa da paagi sa pagtawag, apang wala gid. Ang pirme lang nga sabat sang operator amo ang: “Your cellphone cannot be reached” nga indi ini ang usual nga sabat sang operator nga tani “Either your call is out of coverage area, or…”

Ang amon suspetso amo nga ang nag-remedyo sang cellphone ni Mrs. naghabuy na sang daan nga SIM sang iya cellphone kag gin-islan agud magamit na sini.

Gin-suhestyon ko kay Mrs. nga i-report ini sa National Telecommunication Commission (NTC) nga may upisina diri sa siyudad sang Iloilo.

Tamad na si Mrs. ugaling magpagamo kay baratuhon man lang ang iya cellphone kag nagbakal na gid lang siya sing bag-o. Ginpahibalo na niya gani ang mga abyan sang iya bag-o nga numero kag nagpasaan nga indi na nila paggamiton ang iya daan nga numero.

Kon nagsugot lang si Mrs. sa akon hingyo, gapati ako nga may mahimo ang NTC (ukon ang NBI) sa pag-locate sang cellphone ni Mrs., labi na gid kay pareho na ka-abanse sa iban nga pungsod ang facilidad sang gobyerno naton agud mahimo ini.

Matuod nga may mga kasuguan sa privacy of communication ang Estados Unidos kag ang Pilipinas, apang ma-medyosan gihapon ini nga problema sang gobyerno, kag kon sin-o pa nga expert sa telecommunication. Ma-locate man gani nila kon diin matultulan ang lain na nga nagagamit sang cellphone.

Tungod man sa mga kasuguan sa privacy of communication sa Estados Unidos, diri sa Pilipinas kag sa iban pa nga pungsod, indi ugaling magamit ang ano man nga impormasyon nga makuha sa sini nga mga cellphone sang mga otoridad sa korte.

Apang magamit gihapon nila ini nga mga impormasyon kag ma-locate ang cellphone kag ang nagagamit na sini, lakip na ang mga suspetsado sa krimen.

Mahimo ini sang mga otoridad paagi sa mobile signal tracking, bisan gani sa wi-fi kag bluetooth tracking, information leaks halin sa apps kag web browsing, pag-fake sang na-turn-off nga cellphone gamit ang mga malware, paghibalo sang nadula nga sim ukon ang phone number, paggamit sang Global Positioning System sa mga smartphone, ukon ang paggamit sang encrypted communication ukon coded message nga masarangan gihapon lubaron sang mga eksperto.

Para indi malubad dayon ang encrypted message, nga masami ginagamit sa espionage, ang ginahimo diri amo ang pag-ilis sang encryption now and then para indi malubad dayon sa nagakaigu nga panahon sang paggamit.

Kon na-delete gid man ang unod sang cellphone, puede man ma-undelete ini sang mga forensic expert kag ma-charge ang nag-delete sini sing may malisya for “obstruction of an investigation.”

Tungod sini, luyag naton ipanugyan sa mga nakawatan sang cellphone, nga importante gihapon sa ila, nga puede ninyo ipahibalo ang pagkadula sang inyo cellphone sa NTC ukon sa National Bureau of Investigation para mabawi ini, pati na ang pagdakop sa mga makawat sang inyo cellphone. (w_mateojr@yahoo.com/PN)