ADMITIDO na ini sang mga health authorities: Wala pa sing cure, ukon bulong nga makapaayo, sa balatian nga dengue!
Ini nga balatian, kag iban pa, sunu sa mga health experts, ginatuga (caused) sang isa ka infectious virus, nga isa ka single-celled organism.
Wala ka man problema sa iya samtang “nagapanago” (hidden) ukon “katulog”. Kon makabugtaw (active) ugaling, dayon sini pang-atake sa mga “susceptible” nga bahin sang host organism, katulad sang lawas sang tawo.
Ang dugang ta nga problema diri amo nga indi ini mapatay-patay, except seguro sa pila ka klase nga virus, bisan gamitan pa sing maisug nga antibiotics. Ang dengue virus isa sa sining mga virus nga indi mapatay-patay.
Ina tungod madasig ini mag-replicate (magdamo) ukon mag-mutate (mag-ilis sang dagway) nga indi na makilala sang mga antibodies kon sin-o sa ila ang patyon sini. Ukon indi malagas tanan tungod sang ila sige pagdamo. Gani, posible nga paliwat-liwat man ang pagpabakuna, katulad sa gina-proponer nga paggamit sang Dengvaxia. Indi katulad sang mga bacteria nga mahapos ma-identify sa laboratoryo kag mapatay sang antibiotics.
Ang pag-atake sining virus ma-detect lang sa ginatawag nga “clinical presentation” katulad sang “instant severe muscle and joint pains preceding fever, or skin rash and swollen lymph glands”.
Kon indi mamiligro sa “severe attack” ang pasyente, ang viral infection indi man ugaling madugay magpaayo sang pasyente kay may “limited duration” ang pag-atake sini. May yara gani nga mapagwa na sa ospital ang pasyente nga wala pa sing isa ka semana.
Para seguro ugaling, gina-advise gid sang mga doktor nga magpa-doktor dayon kon may hilanat na sa sulod sang duha ka adlaw, labi na gid kon makita na ang “clinical presentation” sini.
Sa sina nga sitwasyon, ang pagpaayo sang pasyente nagalakip lang sa pagpatahaw sang mga simtoma paagi sa paghatag sang bulong batok sa hilanat kag sang bulong sa palanakit sang kaundan.
Importante man ang prevention, sunu mismo sa doktor, paagi sa masustansya nga pagkaon, pag-take sang bitamina, kag ehersisyo agud mapahina ang pag-atake sining virus.
***
Ang pagbakuna kontra dengue ginhimo sang administrasyon ni anay Presidente Noynoy Aquino sadtong 2016. Mga 700,000 ka mga kabataan sa elementarya sa pila ka rehiyon (indi lakip ang Western Visayas) ang ginpa-injectionan sang Dengvaxia, ang pinakauna nga vaccine batok sa dengue nga gingamit sa Asya, kon indi man sa bug-os nga kalibutan. Produkto ini sang Safoni Pasteur vaccine manufacturer.
Pangbatu kuno ini sa apat ka “strain” sang dengue para sa mga kabataan gaedad sang 9-16 ka tuig.
Nangin kontrobersyal ugaling ini. Nadiskubrihan – nga ulihi na! – nga dapat tani gin-administer lang ini sa mga kabataan nga nakaagi na dengue kay basi mangin-severe ang igu sang dengue sa mga wala pa kaagi sini.
Tungod sining kontrobersya, ang DOH nag-rekomendar sang dugang pa nga pagtuon sa “efficacy and risks” sang paggamit sang Dengvaxia.
Bag-o lang ini nga vaccine, gani luyag man tun-an sang mga health authorities sa pungsod, sa pagpanguna ni DOH secretary Duque pati ang posible nga consequencia sini. Ginsiling gani nga sa sulod pa sang lima ka tuig lubos mahibal-an ang epekto sang Dengvaxia, ukon sa 2022 pa.
Tungod may madamo nga mga kabataan ang napatay nga ginpabangud sa Dengvaxia, may ginaatubang subong nga mga kaso ang mga opisyales sang Sanofi, lakip na si anay Presidente Aquino kag mga opisyales sang DOH nga ginapamunuan sadto ni Secretary Janette Garin.
***
Samtang, may mga otoridad sa karon, lakip si anay Secretary Garin, nga luyag ipabalik ang paggamit sang Dengvaxia tungod sa pagdeklarar na sang dengue epidemic sa pungsod.
“Indi na!” siling ni Senador Bong Go kag ginhangkat niya ang mga health experts nga una magpa-injection sang Dengvaxia.
“Kon luyag gid ninyo ang pagpabalik sang paggamit sang Dengvaxia, ginahangkat ta kamo nga mag-una pa-injection sang Dengvaxia,” siling niya.
Gusto niya ma-certifayan gid anay sang mga international experts nga “safe” ini.
Samtang galaum si DOH secretary Duque nga magahina na ang pang-atake sang dengue tungod sang malaparon nga ginahimo batok sa dengue nga lamok.
“May panahon gid man nga nagataas ang pagduging sang dengue – halin sa tatlo tubtub lima ka tuig despues, katulad sadtong 2016,” paathag pa niya.
Katulad sang aratay sa manok nga nagaliwat kada pito ka tuig? (w_mateojr@yahoo.com/PN)
