SANG sini lang, ginpabugal ni PresidentDuterte nga nabuwag (dismantle) niya ang madamo nga mga “oligarch”, ukon ang mga dalagku kag poderoso nga mga tawo, sa pungsod nga wala siya nagdeklarar sang martial law.
Nanakga pa ini nga himuon niya nga mapiut ang pagpangabuhi sang mga “oligarch” sa iya nabilin nga duha pa ka tuig sa poder.
Ang ining ginpamulong ni Duterte, pag-admitir pa gani ini nga napaslawan ang 14 anyos nga martial law ni Marcos agud buwagon ang mga dalagku kag poderoso nga mga grupo nga naghugakom sadto sang 90 porsyento sang manggad sang pungsod, samtang padayon man ang ila kadalok (fuera los buenos) sa nabilin nga 10 porsyento nga mapuslan pa sang mga kubos.
Tungod sini, sadtong 1972 nagbukal na ang lanahan sang mga lupig kag gintalana na sini ang pag-alsa sang masa.
Maabtik ugaling manimaho si Marcos kag gin-unahan ang naga-ibwal nga kaakig sang masa.
Apang ang ginhimo ni Marcos amo lang ang pagpatahaw sang kaakig sang mga pumuluyo sa pila ka hingyo nga reporma. Wala magdugay kag wala na niya mapunggan ang kadalok sang iban, nga kon tawgon mga “cronies” niya.
Gintagaan pa gani niya ini sila sing poder agud gamhan kag magpatambok sang ila bulsa sa mga mayor nga industriya sang pungsod – katubuhan sa Negros, kalubihan sa Visayas kag plantasyon sa saging kag pinya sa Mindanao.
Ginapatihan gani nga nakaambit man si Marcos – ano maparesto! – sining ginpalikaw nga mga kinitaan kag manggad nga ginpatagu niya sing likom sa mga Swiss Bank kag iban pa nga mga bangko sa luas.
Tungod sini, nagaduha-duha kita sa sining panakga ni Presidente Duterte agud lagson ang kuno mga “oligarch” sa pungsod.
Una, tungod basi wala man siya gani nakakilala kon sin-o ang mga matuod-tuod nga mga “oligarch”. Indi buot silingon nga kon manggaran ka manugtiplang ka na kag wala nagabulig sing nagakaigu sa mga kubos.
Bisan sa Communist China kag Rusya madamo sing milyonaryo kag may malapad nga propiedad nga kadampig sang gobyerno agud mabuligan ang pangabuhi sang mga kubos.
Ikaduha, basi nalipat lang si Presidente nga madamo man ang kadampig niya sa pulitika nga “oligarchs” nga sa likud niya sige man hakot sang manggad sing palikom, kag nagapasasa sa poder katulad sang mga abyan niya nga ang political dynasties padayon nga nagagahum.
Gani, amlig gid si Presidente Duterte kon sin-o ang iya ginalagas. Basi bala indi pa sila ang “Big Bad Wolf” nga ginaisgan lang ang mga “helpless” nga mga 3 Little Pigs.
***
By the way, ano bala ang oligarchy, ukon oligarkiya? Ang tinaga nga ini naghalin sa tinaga nga Griyego “oligarkhes” nga nagakahulugan sing “few to rule or command”.
Sa aton pa, pangginahum ini sang pila lang ka tawo (oligarchs) sa kadam-an katulad sang isa ka ma-impluwensya nga pamilya, dalagku nga negosyante, mga manggaran, elitista nga grupo sa sosyedad, mga nagagahum nga mga pulitiko, ukon bisan isa lang ka tawo (dictador ukon hari) nga suportado sang armado kag sunod-sunuran lang nga mga tinawo ukon militar.
Sa matuod, indi tanan nga “oligarchs” manugtiplang, kag kon may huyog manglupig pwede man ini sila kontrolon paagi sa bagay nga mga kasuguan, nga halos tanan napasar na gani naton kag pilit nga ginapatuman diri sa pungsod.
Katulad ini sang antitrust laws nga nagaprohibir sang monopoliya sa negosyo, pagpagusto sa presyo sang produkto, pag-hoarding agud mapasaka ang presyo, limitasyon sa presyo sang Price Act kag Price Tag Law sa panahon sang krisis, Comprehensive Agrarian Law nga ginpasar sa panahon ni President Cory Aquino, ang padayon nga pag-adjust sang minimum wage pabor sa mga trabador, padayon nga oportunidad nga makatrabaho, kag iban pa.
Lakip na diri ang mga kasuguan nga nagapanglagas sa mga dalagku nga tax evaders agud makadugang sa galastuhon sang mga programa kag proyekto para sa mga pumuluyo. Subong man ang pag-obligar sa mga dalagku nga mga negosyo sa paghatag sang corporate social responsibility benefits sa ikaayo sang kahimtangan naton sa pagpuyo sa aton palibut.
Ini kag iban pa nga kasuguan, polisa kag pagpatuman ang dapat naton ipadayon para sa Balanse nga Kaayuhan sang Tanan – agud masabat ang mga kinahanglanon sang mga kubos kag agud indi man malugaw-an ang mga negosyo kag mga serbisyo pribado sa ila man pagpanikasug./PN
