TAG-ULULAN diri sa pungsod halin sa bulan sang Hunyo tubtub Setyembre, kag tubtub pa gani kon kis-a sa Disyembre.
Tungod sini, liwat naman nga ginakabalak-an, kag ginakahadlokan pa gani, naton ang dala sini nga malain nga panahon sa sining mga binulan.
Labi na gid karon sa pagluntad na sang Global Warming sa kalibutan nga nagatuga sang malala nga Climate Change nga nagadala na sang “extreme weather” sa indi lang naton mapaktan.
Indi kita dapat malipat sa Super Typhoon Yolanda nga nag-igu sa Visayas, labi na gid sa Leyte, sadtong Nobyembre 8, 2013.
Sunu sa mga lokal nga mga opisyales, halos 90% gid sang bug-os nga Tacloban City, punongbanwa sang Leyte, ang naghagmak sa 150 mph (241 kph) nga pwersa sang sining bagyo.
Ining Category 5 nga bagyo nagdala man sang mala-tsunami nga “storm surge”, nga sa kabug-usan nga kahalitan sining bagyo mga 6,300 gid ka tawo ang napatay kag nagsamad sang mga 30,000 pa.
Sa pagsugod lang sang bulan sang Hulyo, mga apat na sang mga 20 ka bagyo nga masami nagaduaw sa aton pungsod kada tuig.
Matuod, ma-experyensya naton diri ang bugay sang ulan sa aton mga kaumhan. Apang kon magsobra, nagadala man ini sing mga pagbaha kag, sa pagtupa sang bagyo, madamo naman sa aton mga puluy-an ang maguba, subong man ang madamo nga mga infrastruktura. May madisgrasya naman nga mga kabuhi kag madamo man ang mawad-an sang mga pangabuhian.
Liwat naman maga-atake ang madamo nga balatian, katulad sang trangkaso, leptospirosis sa nagaubog sa mahigko nga baha, dengue halin sa lamok, kag iban pa, luas pa dira ang nagaluntad na nga Covid-19 kag mga variant sini.
Lakip man ang paglala, ukon indi man ikamatay, sang pila ka pumuluyo nga may mga pondo nga mga balatian katulad sang high blood pressure, heart failure, kag ang mga naga-grabe nga indi na matabangan ukon madala sa ospital tungod sa kalain sang panahon.
Tungod sini, amlig gid kita sa mga kahalitan nga madala sang sining mga bagyo, dala ang pangamuyo nga tani wala na ang bagyo nga kasubong sa Super Typhoon Yolanda kag iban pa nga natural disaster.
Ang gobyerno gani ni Mayor Jerry Trenas naga-preparar na sa “worst case” nga scenario.
Madamo sa aton mga pumuluyo nga nagapuluyo sa baybayon sang siyudad ang napasaylo na ni Mayor Trenas palayo sa mga baybayon. Apang madamo pa ang nagapabilin sa pagpuyo dira.
Tungod sini, gin-unahan na sang gobyerno sang siyudad ang mga plano agud masaylo sila sa mga mas hilway sa peligro nga mga lugar. Katulad sang mga shelter homes sa mga gym kag mga eskwelahan nga yara sa mataas nga lugar.
Ready naman ang kinahanglanon nga mga pagkaon kag gamit sa ila temporaryo nga pagtener sa mga lugar nga ini. Kag ang iban pa nga pwede mahimo agud matabangan ang mga biktima sang malain nga panahon.
***
Ang tag-ulululan nagadala man sang oportunidad nga mapasanyog ang paggamit sang mga hydropower plant, nga indi lang daku nga bulig sa away batok sa Climate Change kay wala ini nagabuga sang makahalalit nga Greenhouse Gas (GHG).
Kon panahon sang kapaltahan sang fossil fuel-fed nga mga planta, daku nga bulig ang hydropower plant tungod madale ini makahatag sing back-up power tungod mas less complicated ang pag-operate sini.
Sa karon, at least 21% sang electricity ang gina-provide sang mga hydroelectric plant diri sa pungsod nga bagay sa aton maulanon nga pungsod. Ginapasanyog pa gani sang gobyerno ang elektrisidad nga mahatag sini sa 35% paglab-ut sang 2030 sa idalom sang Renewable Energy Act of 2008.
Sa 2030 pa? Ang Pakistan, por ejemplo, nagakuha na sang 31% sang ila elektrisidad halin sa hydropower plant.(Pakistan Country Commercial Guide, January 27, 2022).
Samtang may isa na kita ka hydropower plant – nga kabahin sang P11.2 Bilyon nga Jaluar River Multi-Purpose Dam sa Calinog, Iloilo.
***
Correction gali sa aton earlier report (July 13 issue) kon diin nagsiling kita nga “Mayor nila (Norway) nga electricity provider ang mga hydropower plant.” Nahimo naton ini nga error sa aton side comment sa “EV Capital of the World” (Website:Norway), forgetting ang dugang ta nga source (Wikipedia) nga nagasiling nga ang Norway daku nga exporter sang oil kag natural gas, nga mayor naga-provide sang electricity para sa ila madamo nga EV vehicles. SORRY./PN
