NAGADALUDO ang impormasyon tungod sa kaabanse sang teknolohiya. Ang indi kahibalo magbutwa, nagakalumos kag ginaanod.
Bangud sini, kinahanglan gid sang mga pumuluyo ang magpanilag, magtukib, kag magpanalawsaw sa mga bagay nga ginahungit sa social media. Dapat may talaksan kon paano mahibaluan ang matuod kag ang peke. Dapat magtuon ang pumuluyo agud makasiplat gilayon kon ano ang angay nga patihan kag likawan.
Importante nga tungkaron ang matuod nga impormasyon antes pinduton ang cellphone. Kon kaisa, indi naton hungod apang nakahimo na kita sang akto nga makadulot sa aton sang peligro. Sa isa ka pindot, daw kaangay nga ginbuksan naton ang ganhaan sa mga estranghero, ginpasulod naton sila nga wala na sang damo pa nga pamangkot.
Ini ang nagakatabu kon ngaa may mga tawo nga malutsan kag ginasulod ang ila account. Tungod sini, nagakakibot na lamang sila nga may nagakatabu sa ila account nga wala sila sang ihibalo. May nagagamit sa ila account kag ginabutang sila sa peligro. Ang mas malala sina, gina-ukay ang ila mga online transaction kag ginabilin sila sa kahul-anan.
Nagaresulta sa daku nga kahul-anan kag madamo ang natontohan nga mga pumuluyo. Ang masakit nga nahubsan sila sang kwarta tungod nga ginsuyop sang mga bakunawa.
Kinahanglan sang gobyerno nga mangita sang paagi agud nga mapangapinan ang mga pumuluyo batok sa mga bentahuso kag mas abilidaran sa pag-usar sang teknolohiya agud nga makapang-gulang sa ila isig-kapareho.
Nahibaluan nga lagpas na sa walo ka libo ka reklamo ang nabaton sang Philippine National Police Anti-Cybercrime Group (PNP-ACG) tuhoy sa magkatuhay nga sahi sang scam.
Nabuyagyag ini sa Senate Committee on Banks, Financial Institutions and Currencies matapos nga ginreport sang PNP-ACG nga umpisa Enero tubtob Agosto 2023, kapin sa 8,609 ka reklamo patuhoy sa scam kag online attacks nga may katumbas nga balor nga P155 milyon ang nabalhag.
Tuman ka daku na nga balor sang kwarta ang nawasi. Pila na ka panimalay ang nahul-an kag nagtakingking ang ila palangabuhian? Madamo sang damgo ang narusdak kag mas nagapamusdo sa kahimtangan sang mga nagahimakas nga makatibawas.
Ang kadamuan sang mga modus sang mga sindikato nga nabalhag amo ang online selling scam, investment scam, ATM Fraud/Phishing, call scam/phishing, employment scam, loan scam, package scam, hijack profile, accommodation scam kag love scam.
Nahibaluan nga sa sini nga mga modus, pinakadaku ang nabiktima sa online selling scam nga naglab-ot sa 3,615 ang reklamo kag may katumbas nga balor nga natontonhan nga nagalab-ot sa masobra P68,864,263.
Ang mga nabiktima yara sa edad nga 21 tubtob 40 nga wala sang trabaho kag self-employed kag kadamuan pa mga babae nga yara sa 61 porsyento samtang 39 porsyento naman sa mga lalaki.
Ang pinakamadata nga sahi sang pagpangbiktima amo ang scam sa Facebook/Messenger nga yara sa masobra 6,700, ginsundan sang WhatsApp, Telegram, Instagram, SMS kag iban pa nga social media platform kag mga delivery applications.
Samtang, nagapanguna naman sa ginagamit sang mga scammer nga “mode of payment” ang GCash, nga ginsundan sang mga bangko, online payment apps kag iban pa nga financial institutions.
Ginsiling naman ni PNP-ACG Brig. General Sidney Hernia na indi sila makapasaka sang kaso bangud sa oras nga natumod na nila ang numero nga gingamit sang scammer, sa ulihi magagwa nga “fictitious account” ukon himo-himo lamang ini.
Kabay pa nga ang ini nga impormasyon makahatag sang ideya sa mga pumuluyo kag magserbe nga paandam agud nga magtagam kag indi magpadasu-daso sa pagpindot sa cellphone ukon sa gina-uyatan nga gadget.
Matuod nga kon kaisa, makagalanyat ang tan-ay sa social media, nagakasilaw ang tawo, naga-amar sang mas labaw, kag tungod sa handom nga makatibawas nagapasimplad nga basi makaangkon sang swerte.
Apang, sa nasiling ko, antes kita maghimo sang akto ukon pagpindor, siguruhon naton nga ang aton ginasudlan nga social media platform ukon website ang lehitimo. Dapat hibaluon ang background sina, ang iya address, ang iya contact number kag basahon ang mga comment agud makaangkon sang ideya tuhoy sa ginasudlan nga online transaction.
Sa akon bahin, antes ako magsulod sa transaction ginatsekyar ko ang website, ang detalye sang sina nga page, kon may permiso gikan sa aton gobyerno, kag kon madamo na ang naka-transakyon kag kon ano ang feedback sang mga nakatransaksyon na sa ila.
Indi kita dapat nga masilaw, indi dapat gilayon nga magpaganyat kag indi dapat magpadasu-daso sa pagpindot sa cellphone. Dapat maghalong sa pagtransaksyon sa online. (bertladera@gmail.com/PN)
