KON strictly negosyo lang ang aton relasyon sa Tsina, wala kita sing problema dira.
Apang ang relasyon naton sa Tsina indi lang sa negosyo. Isa dira ang ideological nga problema. Yara man ang aton pagpanag-iya sang pila ka isla sa West Philippine Sea sa bahin sang South China Sea, nga gina-claim man sang Tsina.
Ideologically, ang Tsina isa ka Authoritarian nga nasyon, sa diin ang lider (presidente) diniktador ang pagdala sang pang-gobyerno, nga pwede magpabilin tubtub san-o tungod wala limite ang pagpungko sini sa poder.
Samtang ang Filipinas isa ka Demokrasya, nga nagahatag sing malapad nga kahilwayan sa mga pumuluyo kag wala nagatugot sang madugay nga pagtener sang isa ka lider agud malikawan ang diniktador nga pangginahum.
Gani, as a general rule, kinahanglan kuhaon gid sang aton gobyerno ang sentimiento sang mga pumuluyo sa mga hulag kag desisyon sini nga importante sa mga pumuluyo.
Ang mga pumuluyo diri may masangkad man nga kinamatarong pribado nga malimitihan lang sang ila responsibilidad sa kinamatarong sang iban nga madamo sini ginaathag sa nabalay nga mga kasuguan sang ila tulugyanan sa Kongreso.
***
Sa klase pa lang sang pang-gobyerno, dapat mangamlig na kita agud indi ma-impluwensyahan ang duna naton nga pagpati sa Demokrasya batok sa diniktador nga pang-gobyerno.
In fact, napakita na naton kon ano ka-importante ang mangabuhi sing malipayon sa Demokrasya sa dulot sini nga Kahilwayan (Freedom) kag Dungganon (with Dignity) nga pagpatigayon sang aton pangabuhi sa bulig man sang gobyerno.
Pinakita naton ini sa paghalad sang malahalon nga kabuhi agud lang mapatumba ang mga pangayaw nga pwersa nga nag-gahum sa aton paagi sa maduguon nga mga rebolusyon, lakip na ang “Bloodless Revolution” sa Edsa sadtong 1986 batok sa martial law nga rehimen ni anay Presidente Marcos.
***
Sa karon, nagaatubang naman kita sa problema sa kon ano ang pagdampig sang aton kinamatarong sa pagpanag-iya sang pila ka isla sa South China Sea.
Galakip ini sang aton 200-nautical mile nga Exclusive Economic Zone (EEZ) nga may bendisyon sang United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) kag pila pa ka isla sa South China Sea nga ginakilala para sa aton sa idalom sang international law.
Sa pagpanguna sang aton Presidente Duterte, agud malikawan ang gyera sa Tsina, ginpili niya ang makig-sosyo sa Tsina sa pila ka transaksyon ng pwede nila updan nga indi kinahanglan awayan nila.
Of course, indi man kinahanglan nga magsubajar kita sa Tsina tungod sang aton Mutual Defense Pact sa Estados Unidos, sa diin gasalig kita nga indi man kita pagatandugon sang Tsina agud basta ipilit lang ang iya claim sa South China Sea sa aton kaugalingon nga teritoryo.
Katulad abe sang tindug sang Vietnam kag iban pa nga myembro sang Association of South East Asian Nations, ukon ASEAN.
Pero, kay ara na ining hingyo ni Presidente Duterte agud makig-sosyo na gid lang sa Tsina sa mga bagay sa diin pareho sila maka-benepisyo, ti atubangon na gid lang naton ini.
Ugaling, indi gid kita dapat maghatag sing lubos nga pagsalig sa Tsina katulad sang wala pagsalig sang aton mga pumuluyo sa Tsina sa tanan nga survey sang Pulse Asia.
Katulad abe sa pagsulod sang State Grid of China bilang 40 porsyento nga tag-iya sa National Grid Corporation of the Philippines
sa diin may kabahin ini sa pag-operar sang power transmission sa pungsod.
Pwede diri maka-intervener ang Tsina indi lang sa pag-operar sang grid kundi bisan gani ang pag-manipular sini paagi sa iya digital technology agud sabotahion ini bisan halin pa sa base sini sa Tsina, katulad sang pag-shut down sang aton power transmission sa diin man nga lugar kag bisan sa bug-os nga pungsod.
Kon indi gani kita dapat maghatag sing pagsalig sa aton karibal sa negosyo, mas indi dapat kita maghatag sing pagsalig sa aton kaagaw sa aton teritoryo.
Sa karon, maayo gid matuod nga imbestigahon naton sing maayo kon paano malikawan ang indi maayo nga pag-intervener sang Tsina sa aton power transmission sa ngalan sang aton security concerns. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
