LIWAT na naman nga nabutang sa tampad sang aton panan-awan ang mga patyo tungod sa piyesta minatay. Madamo ang naghingagaw sa pagpaninlo sa mga pantyon kag ang iban nag-una sa pagduaw agud nga indi maabtan sang pagdinugok sang mga tawo.
Matuod nga ang Nobyermbre 1 natigana kuntani bilang adlaw sang mga Santos apang kadamuan sa aton ang wala nagasunod sini bangud man sa dikta sang panahon, sang trabaho, sang higayon nga makabakasyon kag iban pa nga mga hilikuton. Ina ang rason kon ngaa ang iban sang Oktubre 31 pa nagsindi sang kandila kag naghalad sang bulak sa ila mga pinalangga sa kabuhi nga nagtaliwan na.
May pila sa aton nga madamo sang patyo nga ginabisita rason nga wala kita nagahugot sa pagtuman nga ang adlaw para sa mga patay amo ang Nobyembre 2.
Magluwas sa sining kinaandan naton nga pagbisita sa patyo, natalupangdan ko lang ang sitwasyon tungod madugay na nga gina-istoryahan ang mga pumuluyo nga nagapuyo mismo sa sulod sang patyo kag yara sa ila mga luyo ang pantyon.
Kon iban sa aton nagabatyag sang kahadlok sa sini nga sitwasyon, sila ang wala na sang nabatyagan nga kahadlok kag normal na lang sa ila lamang nga may yara sila sang lugar nga matulugan ukon makabig nila nga ilistaran.
Maathag ini nga may iskwater sa patyo ukon mga naga-okupar sang espasyo nga indi ila ginapanag-iyahan. Ginagamit nila ang lugar para sa ila kaugalingon nga benepisyo.
Apang, kon padalman pa gid naton madamo sang mga napatay na nga iskwater sadtong buhi pa kag padayon nga iskwater bisan patay na.
May mga napatay na nga wala sang kaugalingon nga pantyon tungod nga tuman na ka gutok kag halos puno na ang mga patyo. May mga pantyon nga pila ka tul-an sang nagtaliwan ang nagadinasok sa sulod. Ginatipon ang tul-an sang una nga napatay kag ang iya pantyon ginasudlan sang bag-o nga patay kag ang tul-an sang nauna ang ginasampaw sa lunong sang ulihi nga gingulo.
Ginahimo na ini sadto pa tungod nga wala sang bakante kag wala na nagalapad ang mga public cemetery, ilabi na diri sa syudad sang Iloilo. Kaangay man sini ang ginahimo sang iban nga may kaugalingon nga pantyon sa pribado nga mga patyo. katuyuan sini nga makakinot kag ginatugutan tungod ini na ang nangin tradisyon.
Wala sang problema kon sa pribado nga patyo tungod ang espasyo ginbakal na sang tag-iya kag makabig man nga pribado nga lugar sang nagbakal. Indi na masubli sang iban, pwede magamit sang iya lang mga himata.
Apang ang mabudlay nga sitwasyon ang yara sa pampubliko nga sementeryo, tungod nga kon indi makabayad ang himata sang nalubong, may posibilidad nga kalkalon ang pantyon kag ihal-id lang sa kilid ang iya tul-an.
Sa sini, ginapahanumdom naton nga kon may ikasarang man lang, mas maayo nga magbakal sang kaugalingon nga pantyon agud nga indi na makabig nga iskwater ang napatay. Mapahamtang siya sa lugar nga wala may nagatublag sa iya, kaupod sang iban niya nga himata nga nagtaliwan na.
Masakit man paminsaron nga iskwater sang buhi, iskwater sa gihapon sang napatay na.
May yara 22 ka pribado kag pampubliko nga sementeryo diri sa syudad sang Iloilo.
Kuntani matigayon na ang pagpahamtang sang columbarium agud nga mas makakinot sang espasyo ang mga pampubliko nga sementeryo kag maseparar ang tul-an sang kada minatay ukon malikawan ang pagsimbog agud nga mahatagan man sang angay nga pagpasidungog sa sini nga mga nagtaliwan na.
Makakinot na sang espasyo ang mga pampubliko nga sementeryo, madamo pa ang maakomodar. Batunon man naton ang realidad nga madamo ang indi makasarang nga magbakal sang lote sa pribado nga patyo. May iban man nga kasarangan ang pangabuhi apang wala sa ila pinsar ukon indi nila prayoridad ang pagbakal sang pantyon sa pribado nga sementeryo.
Kuntani mahatagan man sang igtalupangod ini sang aton gobyerno kag maplastar sing maayo ang aton mga patyo kag ang mga nalubong diri.
Masubo lamang nga mabalikdan lamang ang ini nga bagay sa tagsa nga magsaulog kita sang piyesta minatay.
Manami kuntani nga pagpasidungog sa mga tawo nga nagtaliwan na nga mahatagan sila sang kaugalingon nga espasyo, maplastar ang ila tul-an, kag indi na matublag sa ila ginapahuwayan.
Kon nangin iskwater man sila sadtong buhi pa, kuntani indi na sila mangin iskwater sa patyo karon nga nagtaliwan na sila. (bertladera@gmail.com/PN)
