SADTONG ulihi nga State of the Nation Address (SONA) ni Presidente Duterte, sa lugar nga siya magtutok sa nahimo sang iya administrayon, madamo lang nga gin-mando siya nga pwede naman niya mahimo sa iya adlaw-adlaw nga obligasyon.
Isa sa sining iya mando, sa idalom sang iya “supervisory power”, amo ang mando “to reclaim public roads that are being used for private ends”, ukon ang pagkuha sang tanan nga sablag sa mga dalan pang-publiko nga ginagamit sa pribado nga interes.
Nag-ugat ining mando sang Presidente sa indi masolbar-solbar nga problema sa trapiko sa Metro Manila, nga indi naman pareho sang sa iban nga lugar.
Masyado ka “generalized”, ukon may kabug-usan nga sakop, ang ining order sang Presidente nga lakip ang bisan mga legal nga bagay nga may baho lang sang pribado nga interes.
Katulad abe sang mga negosyante nga naka-park ang ila salakyan sa mga authorized on-road parking area, sa diin nahamtang ang ila negosyo malapit diri.
Madamo sining mga on-road parking area sa madamo man nga dalan sa siyudad. Sa City Proper lang may 19 dira nga authorized sang ordinansa.
Ini bala dapat untaton tanan, labi na gid kon yara sa mga dalan nasyonal?
Dapat gina-athag ini sang Department of Interior and Local Government (DILG).
Wala kita makabasa sang isa man lang ka memorandum sang DILG parti sining pagpaathag. Giving the DILG the benefit of the doubt, basi napaathag gid man sini sa pagtumod sa mga illegal structures kag illegal parking sa dalanon.
Madamo gid man matuod nga mga LGU, lakip na ang siyudad sang Iloilo, nga dapat ma-remind parti sa sining indi legal nga mga bagay sa dalanon.
Makakita gani kita sing madamo nga mga tindahan nga nagalabaw na sa dalan. Ang iban gani yara na gid sa dalan.
Ang tugot sa pagtener sa on-road parking area halin lang sa a las 5 sang aga tubtub 10 sa gab-i. Apang ang iban da wala pa gahalin tubtub matapos ang ila mga affair pakadto sa tungang gab-i tubtub kaagahon pa gani.
Nakita man ini nga problema sang bag-o pungko nga administrasyon ni Mayor Treñas. In fact, sa iya handom nga dalhon sa “Next Level” ang siyudad, ini nga mga hilikuton ginapatuman gid niya agud mapaligwa ang panghulag sang byahe kag negosyo diri. Ugaling indi man ini madale-dale.
Isa dira ang problema sang mga pumuluyo sa idalom sang “general welfare” clause sang Constitution kag Local Government Code nga wala dalaganan kundi kon diin lang, nga dapat matagaan sing lugar agud pangabuhian nila.
***
Gintagaan sang DILG ang mga LGU agud matuman ining mando sang Presidente sa sulod sang 60 ka adlaw. Apang tungod sa kabug-at sang problema nga ini nga ginsalo ni Mayor Treñas, gaduha-duha kita nga lubos matuman ini sa 60 lang ka adlaw.
Kon indi, sunu sa kay Presidente, ipa-suspend niya kuno si meyor kag iban pa nga LGU executive nga mapaslawan. Pero, pwede bala ini?
Sa kaso Taule vs Santos (G.R. 90336, August 12, 1991), ang Supreme Court nagsiling nga: “Supervisory power, when contrasted with Control, is the power of mere oversight over an inferior body; it does not include any restraining authority over such body.”
Mas indi gani ini pwede kon ang ginapatungdan sing suspension sang Presidente amo ang mga elective official, katulad sang mga mayor kag gobernador, nga ang poder halin mismo sa mga pumuluyo.
Mahimo lang ini (suspension kag bisan dismissal) sang Presidente sa iya subordinate officials sa idalom sang iya administrative fiat, although subject man sa Civil Service rules.
In other words, indi malimitahan sang Presidente kon san-o lubos matuman ang ining iya mando sa mga elective LGU executive. Supervisory lang ang iya poder sa ila, kag indi ang Power of Control agud mapwersa sila sa pagsunod.
Mahulat gid ang DILG kon san-o ini mapatuman sang mga LGU executive sunu sa ila ikasarang.
In fact, kon sa akon lang (as morally compelling), pwede gani nga indi nila anay ipatuman ini, sa idalom sang “general welfare clause” sang Constitution.
Nahimo na gani ini sadto sa kaso sang mga sidewalk vendors sa tion sang Paskwa kag bisan despues pa. Ma-konsyensya ka man kon basta tabugon mo lang sila. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
