SA PADAYON nga pagpanalasa sang COVID-19, daku ang mabulig sang “self-imposed quarantine”, ukon ang pagtener sa puluy-an, kon wala man lang importante nga himuon sa gwa.
Samtang, ginapatuman man sang gobyerno ang pag-“isolate” sang mga “infected” kag padayon nga pagsayasat sa mga “posibly infected” man tubtub maseguro kon bala hilway sila ukon i-upod na sa mga ginapabulong nga mga “infected”.
Sa karon gani may “enhanced community quarantine” sa Luzon kag “border restriction” man sa madamo na nga LGUs sa pungsod.
***
Sa ining “self-imposed quarantine”, ang panimalay mismo ang gahimo sing lihok agud makalikaw sing maayo sa “infection” sangsa sige maglagaw lang sa diin daku ang tsansa nga ma-“infect” sila. Malikawan man nila ang pagpanglaton sa iban.
Sa sina nga sitwasyon, panugyan sang doktor nga panilagan anay ang ginabatyag. Kon mamag-an man lang, pwede anay ang pagtomar sang mga bulong sa hilanat kag ubo.
Apang kon medyo seryoso na, katulad sang mabudlay na nga pagginhawa, ginapanugyan sang doktor nga magpakonsulta na.
***
Kon mahimo naton ini – ang “self-imposed quarantine” kag pag-“isolate” sang mga “infected” kag padayon nga pagbantay sa nagapakita sing sintoma – segurado naton nga matapna na sa indi madugay ining COVID-19 nga indi na hulaton nga mag-“run its course” ini tubtub mag-kulpa na ang pagpamintas sini.
Sunu sa Department of Health, ang COVID-19 malaton sa iban paagi sa mga droplets halin sa pag-ubo kag pangatsi sang yara sa tupad sa indi maglayo sa isa ka metro sa tunga nila.
Masaylo man ini sa mga bagay kag iban nga tawo nga mauyatan ukon matandug sang kamot nga nakakuha sang virus, katulad sa pagpangamusta ukon ang pagtandug sang nawong labi na gid sa baba, ilong kag iban pa nga parti sini nga maagyan sang virus.
Ang mga health authorities nagapaandam gid gani sa mga health workers kag sa myembro sang pamilya nga masami nagaduaw sa pasyente, kay ang sige-sige nga “exposure” sa virus nagahatag man sang dugang nga risgo sa ila, kay samtang basi mild pa lang ang igu sa ila mangin seryoso na. Maayo seguro ang bulos-bulos lang nga pagtatap.
Ang isa ka medical research nagasiling nga ining virus makapanglaton tubtub 37 ka adlaw halin sa pagsugod sang “infection”. Ini seguro ang rason kon ngaa isa ka bulan gid ang una nga pagpangamlig.
Indi man kinahanglan nga lain ang aton pagtratar sa mga symptomatic (gapakita sintoma) kag mga asymptomatic (wala gapakita sintoma).
Pareho sila nga “unpredictable” (indi mapaktan) kon san-o mag-igu. Ina tungod bisan ang symptomatic wala man dayon nagapakita sing sintoma – sa mga lima pa ka adlaw tapos ma-“infect” ang isa ka tawo.
In other words, bisan wala nagpakita sing sintoma sang hilanat ang isa ka symptomatic paagi sa thermal scanner, indi ini garantiya nga indi siya infected kay mahulat pa at least lima ka adlaw nga magpakita ini sing sintoma.
***
Parti sa kon paano mangamlig, sundon ang mga advisory sang Department of Health nga ginapalayag sa radyo, newspaper kag TV, kag iban pa nga paagi katulad sang mga leaflets.
Pila ka pangamlig, sunu sa DOH, agud indi makalaton sa iban amo ang masunod: Kon mag-ubo, takpan ang baba kag ilong; kon wala panyo, gamiton ang sulod sang siko ukon manggas sang bayo; palayo sa tawo kon ubuhon ukon mangatsi; indi magdupla kon diin-diin lang; ihaboy sa basurahan ang ginamit nga tissue; masami hugasan ang kamot sang tubig kag habon; ukon maggamit sang hand sanitizer ukon alcohol (60 percent tubtub mas maisug).
Apang kon “good health” ka, indi kinahanglan mag-face mask, samtang gasunod sa iban pa nga panugyan sang DOH. Kon may sintoma ka, ugaling, bisan iya lang sang flu, mag-face mask agud indi malatnan ang iban.
Agud indi ka imo malatnan, gapanugyan ang DOH nga maglikaw sa close contact kag ang pagsunod sa social distancing (pag-antad sa katupad) sa salakyan, pulungkuan, linya, kag kon sa mga indi gid malikawan nga kadam-an.
Kag, syempre ang pagpabakud sang aton ikaayong lawas paagi sa mga maayong pagkaon, mga pagkaon nga gadala sang Vit. C kag D3 kag iban nga maka-“enhance” sang aton “immune system”, ehersisyo, “good rest”, kag pagkadto sa doktor sa una nga senyales nga basi “infected” na kita sang Covid-19 agud matatapan gilayon. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
