SA BULAN nga ini sang Marso, tuig 1969, ginadumdum naton ang paghuman na sang plano sang United States (US) agud una mag-landing kag magtapak na ang tawo sa bulan, kon diin sunu sa pagpati sang mga Nepal folk nagapuyo ang mga kalag sang ila namatay.
Malawig ini nga istorya nga lip-uton ta lang sa mga significante nga detalye agud masulod ini tanan sa tugot lang nga kalabaon sang aton kolum.
Kabulig naton diri sa pagsaysay ang libro “The Race for Space” ni Betsy Kuhn, “Moondust” ni Andrew Smith, kag artikulo ni Rod Pyle nga isa ka historian kag science writer.
Una nga nagpalupad ang Rusya sang man-made satellite, nga daw bola nga salsalon nga nag-orbit , ukon naglibut, sa kalibutan sadtong Oktubre 4, 1957.
Sputnik 1 kon tawgon ini, nga ang tunog sini nga “beep, beep, beep…” nagpahalipay sa mga kabataan, apang naghatag sing kahangawa sa may mga edad-edad na, labi na gid ang mga pumuluyo sang US, nga sadto mortal pa nga kaaway sang Rusya.
Napensar pa gani nila nga pwede ini magdala sang nuclear (atomic) bomb sa kon diin luyag sini ihulog sa US.
Nakahimo man ang Rusya sang atomic bomb sadtong 1949, apat ka tuig (1945) pagkaligad nga ginhulog sang US ang duha sini nga nagpaluhod na sa Japan sadtong 2nd World War.
***
Ginhingagaw sang US nga maka-launch sang iya earth satellite sadtong 1958. Apang halos pa lang nakaangat ini sang pila ka tapak halin sa launchpad nagkalayo na ini. Ang isa ka newspaper sa US nagtawag sini sing: “Flopnik!”
Wala nagdula paglaum ang US, kag sang ulihi nakapalupad gid man ini sang satellite – Explorer 1 – sadtong Enero 31, 1958, tubtub nanguna na ini sa space race batok sa Rusya.
***
Sa nasiling ta na, sang Marso 1969 nahuman na ang plano agud mag-landing sa bulan. In fact, sang bulan nga ini, gina-final test na ang command module kag and lunar module nga magadala sang tatlo ka US astronauts sa bulan.
Nag-lift-off sila sa Apollo 11 spacecraft nga dala sang Saturn V rocket sang Hulyo 16, 1969 nga wala problema tubtub nalab-ut sang mga US astronauts ang lunar orbit apat ka adlaw despues sadtong Hulyo 20, 1969.
Dala sini si astronaut Neil Armstrong bilang commander sang Apollo 11 spacecraft nga dala ang Columbia command module kag ang lunar module.
Si Armstrong man ang commander sang Eagle lunar module; Piloto sang Eagle lunar module si Buzz Aldrin; kag si Michael Collins ang piloto sang Columbia command module.
Nagpabilin si Collins sa Columbia samtang naga-orbit sa bulan kag nagahulat sa kay Armstrong kag Aldrin nga manaog na sa bulan halin sa Eagle.
Nag-landing sa bulan ang Eagle sadtong Hulyo 20, 1969, 20:17 UTC (Universal Time Coordinated/GMT), kag nag-broadcast sa Earth sing “The Eagle has landed!”
Nagbisyo ang lunar module kag napilitan nga mag-manual maneuver si Armstrong sa pagpanaog sini sa bulan.
Nagwa sa Eagle si Armstrong kag gintapak ang iya heavy booted nga tiil 6 ka oras kag 39 minutos despues sadtong Hulyo 21, 02:56 UTC. Nagtugda siya, nga nabatian sa kalibutan: “A small step for man; a giant step for mankind.”
Nagsunod si Aldrin 19 minutos despues kag gintanom nila ang bandera sang US sa “Sea of Tanquility” nga daw isa ka daku nga abandoned volcanic crater, kon diin naglapaw sila sa tuyu gid nila nga maturutawhay nga lugar.
Nagpabilin ang duha sa bulan sang mga 21 ka oras kag 36 ka minutos agud mangolekta sang 47.5 ka pounds (21.5 kg) sang lunar materials nga dalhon nila pauli.
Diutayan lang wala ka pauli ang duha kag si Collins lang tani ang nakapauli tungod nagbisyo ang ila lunar module pabalik, apang namedyosan ini.
Nagtupa ang nabilin nga command module sa dagat malapit sa Wake Island sadtong Hulyo 24, kag ginsug-alaw ang tatlo bilang pinasahe nga mga baganihan sang Space Age.
Tubtub 1972, sunu kay Andrew Smith sa iya libro, 12 na ka US astronauts ang nakatapak sa bulan, kag ang tatlo sini nagtaliwan na. Ang ulihi sa ila amo si Gene German sang Apollo 17.
Sa karon, tutok na lang sa shuttle program ang US, pagpalakat sang international space station, kag sa space probe. (w_mateojr@yahoo.com/PN)
