BY ROBERTO ‘BERT’ LADERA
NAGAPANGDUHA-duha ako kon ipadayon ko ang pagsulat sang sini nga topiko. Sensitibo ini para sa kadamuan, ilabi na sa nagahakus sang aton kultura kag wala na nagabaton pa sang iban nga ideya ukon pampamuklat nga kaalam batok sa aton kinaandan nga ginahimo ukon mga hilikuton sa tion nga mag-abot ang piyesta minatay.
Indi ko gusto nga mangin bastos ukon basi kabigon sang iban nga ginayaguta ko ang aton naandan nga hilikuton.
Luyag ko lang nga i-presenter sa inyo ang akon kaugalingon nga panan-awan kag realisasyon sa sini nga kalibutan. Wala ako sang intensyon nga magpanghaylo ukon magsupak sa inyo naandan na nga mga hilikuton kag pagpati.
Mangabay lang ako nga kon mahimo buksi lang ang paminsaron, amumaha ang ideya, indi lang pagpasudla sa inyo panimuot, kag hangpon lang kon may punto man.
Sa nakalipas nga isa ka dekada, wala na ako nagakadto sa patyo para magbisita sa mga minatay. May mga pagpati kita nga nagalagaw ang mga kalag kabangdanan nga may ginasiing nga ‘gintuyawan’ ukon ginbisita sang kalag sang nagtaliwan na nga himata.
Apang, para sa akon isa na lamang sila ka handurawon. Indi naton sila malipatan kon indi naton pagkalimtan. Ang aton lawas lamunon sang duta apang ang iya mga element magabalik sa iya ginhalinan, magasimbog sa duta, sa tubig kag sa hangin.
Madamo abi sang saligmatu sa aton naandan nga lihok. Kon yara sila sa patyo, rason nga aton ginabisitahan, ngaa mahanda kita sa altar kag hulaton ang ila pag-abot? Nagasindi kita sang kandila pasulod sa aton puluy-an agud nga sanagan ang ila banas. Kon makadto sila sa aton balay, ngaa bisitahon pa sila sa patyo?
Magasto ang bulak, mahal na subong nga panahon, kag indi na ina maapresyar sang kalag. Ginakawat na lang sang iban kag liwat nga ibalik sa tapangko kag ibaligya.
Mahal naman ang mga kandila. Wala pa naupos, ginabulakwit na sang iban kag liwat nga negosyuhan. Kon yara ang kalag sa palibot, ngaa wala sila ginsinda? Ngaa wala sila gintuyawan ukon ginkalag?
Magasto ang aton tradisyon kag gina-abusaran sang iban. Nangin maayo nga negosyo nga indi matalikdan.
Sadto, ang mga handa lunsay mapilit, matam-is, may gata nga mga pagkaon. Nasandig ini sa tradisyon sang pagpasalamat sa dagaya nga ani ukon patubas didto sa Europe, nga sang ulihi nangin kabahin na sang aton pagselebrar para sa mga minatay.
Sa paglipas sang panahon, halos madula na ang kalamay-hati, ang suman, kag iban pa tungod nga mahal ang kalamay, ang pilit kag ang lubi. Gani, ang handa sang tawo nangin moderno na, may spaghetti, may salad kag iban pa.
Nangin piyesta ini sang mga buhi.
Para sa akon, nagakadko ako sa simbahan kag mangamuyo, kag nagasindi sang kandila. Ini ang akon simple kag tuhay nga pamaagi sa pagdumdom sa akon mga pinalangga sa kabuhi. Ini ang rason kon ngaa wala ako nagakadto sa patyo, wala ako nagabakal sang bulak, kag magsindi didto sang kandila. Indi ko man luyag magtaklas sa tangkas sang pantyon kag mag-ubog sa baha kon magmunog ang ulan.
Siguro nakita ko lang kon paano abusuhan ang tradisyon paagi sa pagpamentaha para makwartahan kag kon paano wala nagahilituhog ang mga pahayag kag pagpati sa sini nga kinaandan nga tradisyon.
Siguro masibod lang ako magpanalawsaw sa pagtukib sa mga sabat sa mga pamangkot nga nagatublag sa akon paminsaron.
Nagapati lang ako nga ang mga napatay isa na lang ka enerhiya nga wala sang porma kaangay sa aton dagway. Yara sila sa palibot apang indi na makapasilabot, indi na pareho sa aton ang hitsura, indi man kaangay sang asu, kag indi na makita sang aton mga mata.
Ginapaminsar ko lang, kon aton kuntani palangga ang aton mga minatay, dapat ikabuhi naton sila paagi sa aton mga binuhatan. Dumdumon naton ang ila panugyan kag iserbe nga giya sa matag-adlaw naton nga hilikuton.
Mas mahatagan naton sang kabuhi ang ila nangin kabuhi kon aton ini nga ikabuhi.
Kanugon sang bulak nga nagakalaya, sang kandila nga nagakaupod, kag pagkaon nga nagakapan-os nga ginhimo naton dekorasyon sa aton tradisyon.
Dumdumon naton ang aton nagtaliwan nga mga himata sa simple kag makahulugan nga paagi. Ipakilala naton ila sa nagasunod nga mga henerasyon agud nga indi sila mapanas sa pang-ino-ino sang mga kabataan, ilabi na kon wala nila sila naabtan sa sini nga kalibutan.
Mas maayo siguro nga paminsaron naton kon ngaa nagaselebrar kita sini, tungkaron kon ano ang ginhalinan kag ang katuyuan. Mas maayo nga maathagan kita agud nga mas masaboran naton ang matuod nga kahulugan sang selebrasyon. (bertladera@gmail.com/PN)